Skróty wybranych artykułów

Krzysztof Lipiński

Katedra Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Rola enzymów paszowych w żywieniu świń cz. I

Zadaniem racjonalnego żywienia zwierząt jest uzyskanie maksymalnego wyniku produkcyjnego, ale również zachowanie dobrego stanu zdrowotnego poprzez korzystny wpływ na przewód pokarmowy, przemianę materii i stymulowanie układu odpornościowego.

W intensywnym żywieniu, szczególnie wysokowydajnych ras zwierząt, obok energii i białka duże znaczenie mają witaminy i składniki mineralne. W żywieniu zwierząt coraz większą rolę odgrywają również specyficzne substancje zawarte w surowcach pochodzenia naturalnego oraz cała grupa tzw. dodatków paszowych.

Dodatki paszowe stosowane w żywieniu świń mają na celu zwiększenie produkcyjności, zdrowotności, poprawę walorów dietetycznych mięsa wieprzowego i warunków utrzymania zwierząt oraz zmniejszanie emisji związków azotu i fosforu do środowiska. 

Istotnym zagadnieniem w żywieniu trzody chlewnej jest poziom energii w dawkach pokarmowych. Postęp w hodowli świń wiąże się z rosnącymi potrzebami zwierząt w zakresie energii, białka i składników biologicznie czynnych. Jednocześnie u nowoczesnych ras świń obserwuje się mniejsze pobieranie paszy. Powoduje to konieczność zwiększenia koncentracji energii w dawkach. Przy zastosowaniu tradycyjnych komponentów paszowych dostarczenie wymaganej ilości energii jest często niemożliwe. Wartość energetyczną dawek można łatwo zwiększyć przez wprowadzenie dodatku tłuszczu. Innym sposobem dowartościowania energetycznego dawek pokarmowych jest stosowanie różnych dodatków paszowych. Jedną z powszechnie stosowanych grup dodatków są enzymy paszowe.

Wyniki licznych badań dowodzą, że wykorzystanie enzymów w żywieniu zwierząt monogastrycznych umożliwia zwiększenie strawności składników pokarmowych, co wpływa na podniesienie poziomu energii w mieszankach. Są one również użyteczne w eliminacji niepożądanych w dawkach pokarmowych związków antyżywieniowych. Ze względu na niewystarczającą sekrecję enzymów trawiennych rozwijającego się przewodu pokarmowego oraz słabo rozwiniętą mikroflorę wspomagającą procesy trawienne, najbardziej uzasadnione i efektywne jest stosowanie enzymów paszowych u młodych świń. Jednakże również u dorosłych osobników, szczególnie w intensywnej produkcji zwierzęcej oraz w warunkach stosowania pasz charakteryzujących się mniejszą dostępnością składników pokarmowych, stosowanie preparatów enzymatycznych znajduje uzasadnienie.

Zboża, które są głównym źródłem energii w żywieniu świń, a także wysokobiałkowe pasze pochodzenia roślinnego (śruty poekstrakcyjne, nasiona roślin strączkowych), zawierają duże ilości różnych związków antyżywieniowych. Wśród nich znajdują się m.in. polisacharydy nieskrobiowe (NSP) oraz fityniany. Występowanie tych związków jest czynnikiem ograniczającym wykorzystanie składników pokarmowych oraz wartość energetyczną dawek dla trzody chlewnej, gdyż nie mogą być one całkowicie rozłożone w przewodzie pokarmowym świń bez zastosowania dodatku enzymów paszowych. Ponadto wpływają negatywnie na strawność składników pokarmowych, a ich nadmierna ilość może być przyczyną zaburzeń pokarmowych.

Grzegorz Zając

Własna masarnia sposobem na opłacalną produkcję trzody

Wojciech Pysiak ze Zdziechowa pod Radomiem gospodarstwo przejął w 1991 r. od ojca, który produkował w nim wszystkiego po trochu. Oczywiście także świnie, ale w skali 30-50 sztuk w ciągu roku. Rozwój działalności ograniczał niewielki areał gospodarstwa, nie przekraczający w sumie 7 hektarów. Jednak pan Wojciech, mimo tego, że rodzina nie była zbyt przychylna jego planom, by inwestować w gospodarstwo, realizuje swoje pomysły z powodzeniem, co zmieniło nastawienie najbliższych i dzisiaj to właśnie krewni znajdują u niego zatrudnienie.

W ciągu 17 lat gospodarstwo uległo poważnym przeobrażeniom. Najlepszym na to dowodem jest jego powierzchnia. Dzisiaj Wojciech Pysiak uprawia ziemię na 75 hektarach, z czego 45 hektarów stanowi już jego własność a pozostała część to grunty dzierżawione. Przełomem w jego działalności było jednak podjęcie na początku maja 2002 r. decyzji o budowie chlewni. W tym samym miesiącu załatwił też sprawy dokumentacji i warunków zabudowy a w połowie lipca ruszył z budową. Chlewnia była gotowa po 3 miesiącach i 20 października zasiedlona została jednorazowo 65 loszkami Naïma w różnych grupach wiekowych, zakupionymi od firmy PEN AR LAN.

Równie istotnym elementem planu Wojciecha Pysiaka było założenie, że pierwsze tuczniki, które opuszczą chlewnię sprzeda on sam. Można powiedzieć – każdy tak robi – jednak pan Wojciech postanowił, że pominie pośredników i sam sprzeda je w postaci mięsa. W tym celu musiał znaleźć atrakcyjnie zlokalizowany punkt, w którym mógłby prowadzić sprzedaż bezpośrednią produktów wytworzonych we własnym gospodarstwie. Poszukiwania okazały się owocne. W czerwcu 2003 r. uruchomił swoje stoisko w Polskim Centrum Handlowym „Feniks” w Radomiu. Konkurencja była i jest spora, ponieważ w hali targowej funkcjonuje kilkanaście stoisk o podobnym profilu, w tym siedem prowadzących sprzedaż bezpośrednią, określaną obecnie przez inspekcję weterynaryjną jako działalność marginalna, lokalna i ograniczona.

Pozyskanie klientów i rozkręcenie sprzedaży kosztowało sporo zachodu. Przez pół roku gospodarz osobiście stał za ladą i starał się, by kojarzono go z dobrym, powtarzalnym towarem – pochodzącym zawsze z tego samego gospodarstwa, z określonego schematu krzyżowania (Naïma x Neckar), od tuczników karmionych według ustalonego od lat systemu żywienia. Warto w tym miejscu dodać, że pasza sporządzana jest w gospodarstwie, w oparciu o koncentraty, od samego początku, nieprzerwanie tej samej firmy. Ciekawostką jest, że w diecie tuczników znajduje się siano, które zdaniem pana Wojciecha poprawia jakość mięsa. Specjalnie w tym celu obsiewa ok. 1,5 ha trawą, którą przeznacza na siano dla świń.

Jedyną formalnością związaną z umożliwieniem sprzedaży bezpośredniej było wydanie zgody przez powiatowego lekarza weterynarii. Jednak, aby można było ją prowadzić na co dzień, mięso musi być dopuszczone do sprzedaży przez lek. wet., który kontroluje rano każdą dostawę. Związana z tym opłata w wysokości 150 – 200 zł uiszczana jest raz w miesiącu.

Zygmunt Pejsak, Andrzej Lipowski

Państwowy Instytutu Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Korzystna nowelizacja Rozporządzenia dotyczącego programu zwalczania choroby Aujeszkyego

W następstwie ukazania się Rozporządzenia. Rady Ministrów z dnia 19 marca 2008 r. w sprawie wprowadzenia programu zwalczania choroby Aujeszkyego (chA) u świń rozpoczęto w Polsce, w maju br., działania zmierzające do eradykacji wirusa chA z naszego terytorium.

Ogólnopolski program został poprzedzony programem pilotażowym, który wdrożono w województwie lubuskim na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 czerwca 2006 r. w sprawie wprowadzenia programu zwalczania choroby Aujeszkyego u świń na obszarze województwa lubuskiego oraz później Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2007 r. w sprawie wprowadzenia programu zwalczania choroby Aujeszkyego u świń na obszarze województwa lubuskiego w 2007 r.

Aktualnie programem zwalczania objęte są wszystkie województwa, w niektórych zakończono całkowicie pierwszy etap programu, to jest I próbkobranie, a w innych na ukończeniu jest już drugie próbkobranie.

Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że sytuacji epizootyczna w poszczególnych województwach a jeszcze wyraźniej w poszczególnych powiatach i gminach jest bardzo różna. W niektórych powiatach nie stwierdzono ani jednego gospodarstwa serologicznie dodatniego, a w innych odsetek tego typu chlewni sięga 20%.

Dane na powyższy temat zaprezentowano w tabeli 1. Zamieszczone tam wyniki badań serologicznych dowodzą, że sytuacja epizootyczna naszego kraju, średnio około 4,3% stad zakażonych (do 31.11.2008), jest mniej korzystna niż zakładano. Największy odsetek stad serologicznie dodatnich stwierdzono w tych województwach, w których liczba świń oraz gęstość populacji tych zwierząt była szczególnie wysoka (wielkopolskie, kujawsko-pomorskie). W województwach tych odsetek gospodarstw serologicznie dodatnich po pierwszym próbkobraniu kształtuje się na poziomie – odpowiednio 7,92% i 7,28%.

Reasumując ten fragment, można na podstawie dotychczas uzyskanych danych stwierdzić, że średni dla Polski odsetek gospodarstw zapowietrzonych był istotnie wyższy od spodziewanego. Nie mniej, co należy wyraźnie podkreślić, był wielokrotnie niższy od rejestrowanego w takich krajach jak Niemcy, Holandia czy Belgia. Tylko w nielicznych powiatach – w tych o największej gęstości populacji świń – sytuacja w zakresie intensywności rozprzestrzeniania się wirusa chA  była podobna do tej, którą rejestrowano w krajach Europy Zachodniej.

Biorąc pod uwagę wysoce zróżnicowane natężenie występowanie wirusa chA na terenie Polski za słuszną uznać należy przyjętą dla naszego kraju strategię zwalczania chA; to jest metodę „szczepienie-eliminacja” oraz metodę administracyjną. Pierwsza zalecana była do stosowania na obszarach, na których stwierdzono znaczny odsetek stad serologicznie dodatnich – średnio więcej niż 5%; drugą tam gdzie odsetek stad zakażonych wirusem chaA był niski.

W trakcie prawie 8 miesięcy realizacji programu zdobyto doświadczenia oraz zebrano uwagi – inspekcji weterynaryjnej, prywatnych lekarzy weterynarii oraz hodowców i producentów świń – upoważniające do podjęcia działań zmierzających do nowelizacji cytowanego  na wstępie Rozporządzenia.

Celem nowelizacji jest przede wszystkim dostosowanie regulacji prawnych do istniejącej, ocenionej obiektywnie, dopiero na podstawie pierwszego probkóbrania, sytuacji epizootycznej  w zakresie chA. Należy podkreślić, że w każdym kraju, w którym prowadzono program zwalczania wspomnianej choroby tego typu dostosowywanie programu do sytuacji miało miejsce. Dlatego też zagadnienie nowelizacji należy traktować jako zagadnienie zupełnie normalne. Można sądzić, że prawdopodobna jest kolejna nowelizacja w momencie, kiedy dla sprawności realizacji programu zwalczania chA będzie ona niezbędna.

Grzegorz Zając

Zagadnienia związane z rejestracją świń

Wprowadzenie od stycznia 2009 r. kontroli gospodarstw w zakresie spełniania wymogów wzajemnej zgodności (ang. cross-compliance) i powiązanie wysokości przyznawanych płatności bezpośrednich oraz niektórych płatności w ramach PROW 2007-2013 z przestrzeganiem tych przepisów budzi obawy u wielu rolników. Czy są one uzasadnione?

W niniejszym artykule przedstawiamy podstawowe wymogi z zakresu zarządzania, umieszczone w Obszarze A załącznika III do rozporządzenia Rady nr 1782/2003, obejmujące m.in. identyfikację i rejestrację zwierząt.

Głównym celem Systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (IRZ), administrowanego przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, jest zapewnienie bezpieczeństwa żywności zgodnie z wymogami Unii Europejskiej a przez to uzyskanie pełnego dostępu do rynku produktów pochodzenia zwierzęcego innych państw członkowskich UE.

Obowiązki posiadacza zwierząt w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt określa Ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt, której zapisy mówią jednoznacznie, że posiadacz więcej niż jednej świni ma obowiązek zarejestrować siedzibę stada, aby móc rejestrować wszystkie urodzenia, wybycia i przybycia do stada. Po złożeniu stosownego wniosku, decyzją kierownika biura powiatowego ARiMR zostaje mu nadany niepowtarzalny w skali kraju 9 cyfrowy numer producenta (EP). Rolnik musi też złożyć wniosek o rejestrację siedziby stada. Do 9-cyfrowego numeru producenta dodawany jest wówczas 3-cyfrowy numer stada (jeśli podmiot posiada więcej stad, każdemu nadawany jest inny numer). W momencie rejestracji siedziby stada należy również złożyć pierwszy dokument informujący o liczbie zwierząt w stadzie tzw. Zgłoszenie świń do rejestru. Od tego momentu posiadacz stada zobligowany jest do założenia i prowadzenia Księgi Rejestracji Świń, oddzielnej dla każdej siedziby stada, jeśli posiada więcej niż jedno stado świń. Dalsze jego obowiązki to dokonywanie wpisów w KRŚ w terminie do 7 dni od zaistnienia zdarzenia oraz zgłaszanie na bieżąco wszelkich zmian stanu stada: sprzedaży, zakupu, upadków, uboju gospodarczego, zabicia (ubój z konieczności). Dokonywać tego należy na formularzu Zgłoszenia zmiany stanu stada świń, opatrzonego podpisami nabywającego i zbywającego.

Jest jeden wyjątek, kiedy nie ma obowiązku rejestracji siedziby stada i zgłaszania zakupu świń – kiedy nabywca zaopatruje się w jedną sztukę na użytek własny z przeznaczeniem do uboju domowego. Nie ma znaczenia czy jest to 15-kilogramowe prosię czy 100-kilogramowy tucznik. O takim zdarzeniu Agencję informuje tylko sprzedający na formularzu Zgłoszenia zmiany stanu stada świń, zaznaczając rubrykę „SPRZEDAŻ świni posiadaczowi, który będzie utrzymywał świnię z przeznaczeniem na własne potrzeby”, ale na zgłoszeniu musi być czytelnie wypełnione imię i nazwisko nabywcy.

Świnie muszą być oznakowane w sposób trwały, poprzez wytatuowanie numeru identyfikacyjnego w obu małżowinach usznych (w prawej tatuuje się 7 pierwszych znaków, w lewej pozostałe) albo na grzbiecie lub kolczykowanie (na lewym uchu). Kolczyki mogą pochodzić wyłącznie od dostawcy z Listy dostawców kolczyków, prowadzonej przez Agencję. Aby je zamówić, właściciel stada wypełnia formularz Zamówienia kolczyków, w którym obowiązkowo musi podać następujące informacje:

– numer siedziby stada,

– numer zamawianych kolczyków oraz ich ilość,

– wskazanie dostawcy, u którego chce złożyć zamówienie,

– deklarację dotyczącą sposobu odbioru kolczyków,

– datę oraz podpis zamawiającego,

– dokładny adres zamawiającego.

Małgorzata Kasprowicz-Potocka

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Egzotyczne komponenty białkowe w żywieniu świń

Deficyt białka paszowego w Polsce oraz globalizacja produkcji i handlu powodują, że do naszego kraju coraz częściej trafiają ciekawe pasze pozyskiwane z egzotycznych roślin. Stanowią one co prawda marginalną grupę komponentów białkowych, ale możliwe, że w niedługim czasie będą bardziej dostępne, a cena zachęci wielu hodowców do wprowadzenia ich do swoich chlewni. Warto zatem znać możliwości ich zastosowania oraz poznać charakterystykę.

Podstawową grupę komponentów importowanych stanowią śruty lub produkty przetwarzane z roślin oleistych. Do najbardziej popularnych należą produkty uboczne powstałe po wytłoczeniu oleju z nasion słonecznika, orzechów arachidowych, nasion bawełny, owoców palmy, kokosu i ziarna sezamu (Tabela 1).

W 2006 roku światowa produkcja bawełny wynosiła 42,4 miliony ton, słonecznika 28,2 mln ton, orzeszków ziemnych 23,9 mln ton, nasion palmy olejowej 9,2 mln ton, kopry 5,0 mln ton a sezamu 3,3 mln ton. Jednocześnie wyprodukowano 18,84 mln ton śruty bawełnianej, 11,29 słonecznikowej(2007 r. – 12,3 mln ton), 6,39 arachidowej, 4,85 palmowej, 1,75 kokosowej i 1,05 mln ton śruty sezamowej.

Zużycie śrut i makuchów z roślin oleistych z przeznaczeniem na żywienie zwierząt z każdym rokiem wzrasta i przewiduje się, że tendencja ta się utrzyma i będzie uzależniona głównie od dostępności i ceny komponentów. 

Słonecznik

Śruta słonecznikowa jest produktem ubocznym uzyskiwanym podczas wytłaczania i ekstrakcji oleju z nasion słonecznika. Największymi producentami oleju i śruty są Rosja, Argentyna, Unia Europejska, Chiny, Indie, Ukraina, Turcja, RPA i USA.

Śruta słonecznikowa jest trzecią pod względem popularności śrutą wysokobiałkową (po sojowej i rzepakowej) stosowaną w Polsce. Do obrotu dopuszczona jest śruta poekstrakcyjna słonecznikowa uzyskana jako produkt uboczny przy ekstrakcji oleju z nasion słonecznika oraz śruta poekstrakcyjna z nasion słonecznika częściowo obłuszczonych – produkt uzyskany przy ekstrakcji nasion słonecznika, z których usunięto część łusek o maksymalnej zawartość włókna surowego w suchej masie wynoszącej 27,5%.

Krajowy import tego komponentu w roku 2007 wyniósł 12,5 tys. ton. Głównymi dostawcami na rynek krajowy są Ukraina, Rumunia i Węgry. Dużym atutem tej paszy jest przede wszystkim niska cena – od 350 do 450 zł/t, na rynku dostępny jest także makuch słonecznikowy – około 450 zł/t (źródło: internet, grudzień 2008).

Wartość odżywcza śruty słonecznikowej jest zróżnicowana i zależy głównie od metody odtłuszczania (wstępne wytłaczanie, ekstrakcja) i od formy materiału wyjściowego (nasiona łuszczone lub niełuszczone). Obecnie spotyka się także śrutę słonecznikową w formie peletów lub płatków.