Skróty wybranych artykułów

Zygmunt Pejsak
Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Błędy organizacyjne jako główna przyczyna ujawniania się biegunek świń. Część II. Notatki z konferencji hyopatologicznej w Puławach „Ochrona zdrowia, środowiska i dobrostanu w intensywnej produkcji trzody chlewnej”

Niezwykle interesujący i bardzo pouczający, chociaż trudny wykład wygłosił Profesor Francis Madec z Instytutu Weterynarii w Ploufragan (Francja). Profesor Madec jest z wykształcenia zootechnikiem pracującym od 30 lat Instytucie Weterynarii. Jest z pewnością najbardziej znanym i szanowanym zootechnikiem w środowisku naukowców weterynaryjnych na całym świecie. Jego wykłady zawsze przyciągają rzesze zainteresowanych, a zalecenia dotyczące ochrony zdrowia świń są trafne i koncentrują się na działaniach organizacyjnych ukierunkowanych na stosowną poprawę warunków środowiskowych.

Jego spojrzenie na przyczyny występowania chorób różni się zasadniczo od spojrzenia lekarzy weterynarii. Dla tych drugich w większości przypadków zasadniczą przyczyną są przede wszystkim bakterie i wirusy. Profesor Madec natomiast uwidacznia i dzięki swoim świetnie zorganizowanym doświadczeniom udowadnia, że w przypadku wielu chorób w tym kolibakteriozy okresu poodsadzeniowego bakterie E. coli są czynnikiem niezbędnym do wystąpieniem choroby, jednak czynnikiem inicjującym ujawnienie się biegunki są niewłaściwe warunki środowiskowe. Powyższe dotyczy wielu chorób o tzw. etiologii wieloczynnikowej. Zaliczyć do nich należy między innymi choroby układu oddechowego, a nawet PMWS.

W Puławach gość z Francji zaprezentował istotny udział czynników środowiskowych w ujawnianiu się biegunek prosiąt po odsadzeniu. Według niego intensywne systemy hodowli zwierząt, dzięki wykorzystaniu wiedzy, rozwinęły się dynamicznie, doprowadzając do ogólnego wzrostu wyprodukowanych dóbr. Zmiany te poszły w kierunku postępującego zwiększania wielkości stada podstawowego. Ma to związek z wyraźnie rysującą się tendencją do tworzenia ograniczonej liczby dużych jednostek hodowlanych w wyspecjalizowanych regionach, jako przeciwieństwa ferm małych. Ludzie zaangażowani w hodowlę świń zajmują się teraz konkretną pracą, której charakterystyczną cechą jest wzrost znaczenia stanowisk kierowniczych. W wielu jednak przypadkach ma miejsce bardziej łączenie ze sobą wielu niezależnych od siebie kompetencji technicznych niż prawdziwa organizacja zadań skupionych na jednym celu. Podobny podział dyscyplin jest regułą w naukach zajmujących się zwierzętami. I tak genetycy, specjaliści do spraw żywienia, etolodzy zajmują się sprawami dotyczącymi ich własnych dyscyplin, podobnie zresztą jak mikrobiolodzy w swoich laboratoriach oraz lekarze weterynarii na fermach. Jednym słowem, każdy ekspert koncentruje się na swojej specjalizacji, natomiast mało jest takich, którzy wszystkie elementy łączą.

Trwa proces określany jako „intensyfikacja produkcji”, opierający się z definicji na większym wykorzystywaniu dostępnych zasobów. U świń hodowanych w naturalnych (wolnowybiegowych) warunkach odsadzenie jest procesem stopniowym, kończącym się około 3 miesiąca życia. Na współczesnych fermach, w celu uzyskania większej liczby prosiąt od lochy w roku, czas trwania laktacji został skrócony do 3-4 tygodni, co stanowi gwałtowną zmianę w życiu zwierzęcia. Odsadzenie staje się zatem krytycznym momentem, a jego rezultatem bywają pojawiające się zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. Głównie jest to uwidaczniająca się w tym okresie biegunka. Sytuacja często wymyka się spod kontroli, stając się prawdziwym wyzwaniem dla fizjologów zajmujących się procesami trawienia. Lekarze weterynarii w takich sytuacjach skupiają się głównie na patogenach zaangażowanych w te problemy, głównie bakteriach E. coli. Należy jednak zdawać sobie sprawę z tego, że organizmy te należą do normalnej flory bakteryjnej przewodu pokarmowego i mogą być w łatwy sposób utrzymywane w ryzach, jeśli świnie będą chowane w odpowiednich warunkach.

Jacek Walczak

Dział Technologii, Ekologii i Ekonomiki Produkcji Zwierzęcej

Instytut Zootechniki w Krakowie, Państwowy Instytut Badawczy

Ochrona środowiska naturalnego w produkcji trzody chlewnej

Produkcja zwierzęca może stanowić źródło wielorakich szkodliwych oddziaływań na jakość środowiska naturalnego. Mają one zasadniczo zakres lokalny. Niestety, są i takie, których efekt ma zasięg globalny, a skutki wywołują zmiany klimatyczne.

Polskie ustawodawstwo stara się chronić środowisko, czego wymierne efekty, zwłaszcza więksi hodowcy, odczuwają na swoich fermach. Jeszcze przed przystąpieniem naszego kraju do wspólnoty, przepisy te uległy ujednoliceniu z aktami UE. Teraz przychodzi czas na podsumowanie efektów podjętych działań i niestety opinie różnych unijnych agend nie są pochlebne. Według niektórych raportów stan naszych wód powierzchniowych jest tak zatrważający, że winniśmy nadać status obszaru szczególnie narażonego (OSN), terytorium całego kraju. Z wodami podziemnymi jest ponoć jeszcze gorzej. Zamiatanie środowiskowych śmieci pod dywan utkany na prędce i z myślą o pozorach, a nie faktycznych zmianach, przynosi przykre efekty. Brak współdziałania i kontroli krajowych jednostek w obszarze ochrony środowiska dodatkowo potęguje ten efekt. Nie można w takich publikacjach jak choćby Kodeks dobrej praktyki rolniczej, podawać niepotwierdzonej informacji jakiegoś zespołu o 40% udziale Polski w skażeniu azotanami Morza Bałtyckiego. Nie można, bo w odróżnieniu od rolników, czytają je europejscy urzędnicy, zwłaszcza, że mowa tu o oficjalnym załączniku do realizacji Dyrektywy azotanowej. Coraz częściej różne agendy dopraszają się o dane statystyczne, eksperckie opinie itp., potem przetwarzając je na dziesiątą stronę i formułując własne oceny. Już najbliższy spis rolny obejmie metodykę EUROSTAT, a w niej choćby rodzaj systemu utrzymania poszczególnych grup technologicznych świń, odchody i inne szczegóły. W końcu dowiemy się z Brukseli, na czym stoimy a nie jak chcemy wyglądać. W przekonaniu, że lepsze jest nawet surowe prawo, niż administracyjny bałagan, powinniśmy zmierzać do nadrobienie wytkniętych zaległości, raz a dobrze porządkując środowiskowe aspekty chowu zwierząt. Aby tego dokonać, potrzebę ochrony środowiska winni zrozumieć sami hodowcy. Oczywiście, że wbrew zapisom na ostatnich stronach różnych dokumentów, takie działania kosztują. Ale jeśli przepisy nie będą przejrzyste i stabilne w czasie, działania takie będą dla producenta kilkukrotnie droższe.

Rodzaj oddziaływań

Niekorzystne oddziaływanie produkcji trzody chlewnej, na jakość środowiska ma złożone przyczyny, tkwiące zarówno w rodzaju żywienia, systemach utrzymania, jak i sposobach przechowywania odchodów. Punktem wyjścia do rozważań nad oddziaływaniami środowiskowymi winno być samo żywienie i możliwości retencji azotu i fosforu w organizmie zwierzęcia. Z badań wynika, że w zależności od wieku i stanu fizjologicznego świni, może ona zatrzymać w organizmie od 11 do 33% azotu zawartego w formie białka w paszy. Dodatkową rolę odgrywa tu strawność poszczególnych komponentów. Pozostała ilość wydalana jest w postaci kału i moczu. W zależności od systemu utrzymania i reżimów technologicznych, a także dodatkowego wyposażenia, średnio 34% azotu jest następnie uwalniane, po części z samych budynków inwentarskich lub z płyt i zbiorników, gdzie przechowuje się odchody zwierząt. W drastycznych przypadkach, kiedy przechowywanie obornika lub gnojowicy odbywa się w okresach niskich temperatur, w postaci amoniaku może być wyemitowane aż 95% początkowej zawartości N w odchodach. 

Eugeniusz R. Grela

Instytut Żywienia Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie

Możliwości optymalizacji żywienia świń a nowoczesne normy

Normy, czyli ogólne zalecenia do stosowania w praktycznym żywieniu świń, dotyczą zarówno ustalenia potrzeb pokarmowych na energie, białko i aminokwasy oraz składniki mineralne i witaminy jak i możliwości ich pokrycia (zbilansowania) w mieszankach lub zestawach paszowych.

Dążąc do optymalizacji żywienia świń należy uwzględnić, m.in. nowoczesne systemy wartościowania pasz i określenia potrzeb pokarmowych w postaci norm, które oparte są na głębokiej wiedzy fizjologicznej i genetycznej zwierząt przy uwzględnieniu warunków środowiskowych ich przebywania. Wiele krajów posiada takie nowoczesne narzędzie służące żywieniu świń. W Polsce wykorzystać można normy amerykańskie (NRC, 1998), niemieckie (DLG, 2006) oraz holenderskie (CVB, 2008). Normy te ujmują zapotrzebowanie świń na energię (metaboliczną lub netto), białko i aminokwasy strawione do końca jelita cienkiego oraz składniki mineralne i witaminy. Nasze (polskie) normy wydane w 1993 roku są już mało aktualne i istnieje potrzeba ich pilnego uaktualnienia w stosunku do zalecanego dobrostanu oraz wartości genetycznej populacji świń utrzymywanych w Polsce.

Potrzeby pokarmowe świń oraz wartość pokarmowa pasz podlegają ciągłym doskonaleniom, wynikającym z postępu hodowlanego zwierząt, dokładności szacowania zapotrzebowania na poszczególne składniki pokarmowe, zawartości składników pokarmowych w materiałach paszowych, zmieniających się wymagań konsumenta przesuniętych na większe zaopatrzenie w mięso niż tłuszcz oraz konieczność ochrony środowiska. To ostatnie zagadnienie, obok efektów produkcyjnych, nabiera coraz większej troski, zwłaszcza w ograniczaniu wydalania do środowiska niektórych składników mineralnych (P, Se, Cu) oraz produktów przemiany azotowej (amoniak, siarkowodór, merkaptany i inne).

Są to zatem cele i zagadnienia istotne dla producenta trzody chlewnej, które finalnie mogą rzutować na efektywność czy też opłacalność tego typu produkcji zwierzęcej. Aby efektywnie i racjonalnie żywić zwierzęta należy możliwie jak najdokładniej oszacować potrzeby pokarmowe na składniki pokarmowe. Dotyczy to poziomu białka i aminokwasów egzogennych, składników mineralnych i witamin oraz energii. Im bardziej dokładnie zostaną oszacowane potrzeby pokarmowe zwierząt, tym efektywniej można będzie żywić świnie i liczyć na zysk z tej produkcji.

lek. wet. Krzysztof Sieradzki MBA

Specjalista chorób trzody chlewnej

Specjalista prewencji weterynaryjnej i higieny pasz

Ełk

Synchronizacja rui

Niezbędny element racjonalnej produkcji

Dzięki synchronizacji rui można zapewnić wyższą efektywność produkcji trzody chlewnej. Konsekwencją krycia grupy loch jednocześnie jest występowanie u nich porodów w tym samym czasie. Pozwala to na sprawne zarządzanie stadem w aspekcie organizacji pracy czy prewencji (całe pełne – całe puste). Posiadając kilka loch w porodówce, można równocześnie usprawnić proces remontu stada, zwiększyć ekonomię utrzymania jednej lochy, poprawić kondycję prosiąt.

W dobrze zorganizowanym stadzie loch niezbędne jest prowadzenie produkcji w taki sposób, aby wszystkie procesy były pod kontrolą zarządzających. Ma to na celu uzyskiwanie maksymalnych efektów produkcji. Porody przebiegające w tym samym czasie pozwalają na to, by je sprawnie kontrolować, choćby w taki sposób, jak: pomoc przy porodach, selekcja prosiąt, zaopiekowanie się słabszymi sztukami, efektywne zarządzanie czasem poprzez łączne wykonywanie niezbędnych czynności zootechnicznych – kastracje, obcinanie ogonków, podawanie preparatów żelazowych. Łatwiej jest wówczas utrzymywać reżimy związane z dokarmianiem prosiąt, płynną zmianą stosowanych pasz. Ostatnio coraz częściej zwraca się uwagę na zwiększenie wydajności loch. W większych zsynchronizowanych grupach można brakować lochy ze stada zaraz po porodzie, ale warunkiem jest możliwość dosadzenia prosiąt do innych loch. Tymi technikami można osiągnąć wydajność przekraczającą 30 odsadzonych prosiąt od jednej statystycznej lochy w ciągu roku. Jednak wstępnym warunkiem jest podział stada loch na grupy i zsynchronizowanie porodów. Aby lochy rodziły w tym samym czasie, logiczne jest, że muszą być w tym samym czasie kryte.

W przypadku loch po pierwszym porodzie sprawa ta wydaje się stosunkowo łatwa. Ruja bowiem występuje kilka dni po odsadzeniu. Na fermach stosowane jest często odsadzenie we czwartek, co spowoduje, że u większości loch ruja wystąpi w poniedziałek. W celu zsynchronizowania rui u kilku loch należy przede wszystkim odsadzić prosięta jednego dnia. Oczywiście, jeśli średnio okres utrzymywania prosiąt przy losze trwa 4 tygodnie, to w celu zsynchronizowania wystąpienia rui możemy niektórym lochom wydłużyć ten czas, np. do pięciu albo przyspieszyć i odsadzić w trzecim. Wszystkie te lochy powinny mieć ruję w tym samym czasie.

Piotr Kołodziejczyk, Barbara Rozińska, Tomasz Roziński

Mykoplazmowe zapalenie płuc

Mykoplazmowe zapalenie płuc (MPS), zwane enzootyczną bronchopneumonią, grypą, lub enzootycznym odoskrzelowym zapaleniem płuc, jest problemem zarówno zdrowotnym jak i ekonomicznym w hodowli trzody chlewnej. Choroba charakteryzuje się wysoką zachorowalnością, ale niską śmiertelnością. Głównymi stratami wynikającymi z zachorowań świń na MPS są przede wszystkim: wydłużenie okresu tuczu średnio o 12 dni oraz zwiększenie zużycia paszy średnio o 0,09 kg na kilogram przyrostu.

            Głównym czynnikiem etiologicznym choroby jest Mycoplasma hyopneumoniae (Mhp), bakteria specyficzna wyłącznie dla świń. Drobnoustroje te nie posiadają ściany komórkowej, w związku z tym charakteryzują się bardzo dużym polimorfizmem, a wewnętrzny cytoszkielet pozwala im na wykonywanie ruchu obrotowego i postępowego, co ułatwia adhezję do nabłonka górnych dróg oddechowych. Mykoplazmy są bakteriami Gram-ujemnymi, lecz wybarwiającymi się dosyć trudno. Zarazek występuje ubikwitarnie i w normalnych warunkach jest nieinwazyjny. Dopiero takie czynniki jak nieprzestrzeganie zasady „całe pomieszczenie pełne – całe pomieszczenie puste” (cpp-cpp), duże zagęszczenie zwierząt, wysokie dobowe amplitudy temperatur oraz złe warunki środowiskowe powodują rozwój klinicznej postaci choroby. Do zakażenia dochodzi głównie drogą aerozolową, a źródłem są najczęściej świnie będące nosicielami zarazka. W stadzie zakażenie szerzy się pionowo (infekcja prosiąt ssących od loch) lub poziomo (poprzez bezpośredni kontakt zwierząt chorych lub nosicieli ze zwierzętami zdrowymi), ale nigdy nie obejmuje całego stada.

            Mykoplazmy dzięki silnym właściwościom adhezyjnym posiadają zdolność zasiedlania nabłonka rzęskowego górnych dróg oddechowych, w efekcie czego dochodzi do uszkodzenia i zniszczenia rzęsek oraz komórek nabłonka oddechowego, co z kolei umożliwia wtórne zakażenie takimi bakteriami jak Pasteurella multocida, Actinobacillus pleuropneumoniae,Streptococcus suis i Salmonella choleraesuis.

            Do głównych objawów choroby zaliczyć można kaszel – początkowo suchy i nieproduktywny, potem wilgotny i napadowy, słyszalny u nielicznych zwierząt przy porannym przeglądzie stada, nasilający się po wzmożonym ruchu. Duszność i niewydolność oddechowa objawiająca się tzw. „robieniem bokami” uwidacznia się w miarę trwania choroby i towarzyszy jej zwykle wyciek z nosa oraz zapalenie spojówek. Gorączka z reguły nie występuje. Podwyższenie wewnętrznej ciepłoty ciała oraz inne objawy kliniczne spowodowane są zakażeniami wikłającymi. W miotach dotkniętych chorobą pojawiają się zwierzęta charłacze, o charakterystycznym wyglądzie, z podkasanym brzuchem i wygiętym grzbietem, często z widocznymi strupowatymi zmianami na skórze.