Skróty wybranych artykułów

Zygmunt Pejsak, Andrzej Lipowski

Państwowy Instytutu Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Korzystna nowelizacja Rozporządzenia dotyczącego programu zwalczania choroby Aujeszkyego

W następstwie ukazania się Rozporządzenia. Rady Ministrów z dnia 19 marca 2008 r. w sprawie wprowadzenia programu zwalczania choroby Aujeszkyego (chA) u świń rozpoczęto w Polsce, w maju br., działania zmierzające do eradykacji wirusa chA z naszego terytorium.

Ogólnopolski program został poprzedzony programem pilotażowym, który wdrożono w województwie lubuskim na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 czerwca 2006 r. w sprawie wprowadzenia programu zwalczania choroby Aujeszkyego u świń na obszarze województwa lubuskiego oraz później Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2007 r. w sprawie wprowadzenia programu zwalczania choroby Aujeszkyego u świń na obszarze województwa lubuskiego w 2007 r.

Aktualnie programem zwalczania objęte są wszystkie województwa, w niektórych zakończono całkowicie pierwszy etap programu, to jest I próbkobranie, a w innych na ukończeniu jest już drugie próbkobranie.

Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że sytuacji epizootyczna w poszczególnych województwach a jeszcze wyraźniej w poszczególnych powiatach i gminach jest bardzo różna. W niektórych powiatach nie stwierdzono ani jednego gospodarstwa serologicznie dodatniego, a w innych odsetek tego typu chlewni sięga 20%.

Dane na powyższy temat zaprezentowano w tabeli 1. Zamieszczone tam wyniki badań serologicznych dowodzą, że sytuacja epizootyczna naszego kraju, średnio około 4,3% stad zakażonych (do 31.11.2008), jest mniej korzystna niż zakładano. Największy odsetek stad serologicznie dodatnich stwierdzono w tych województwach, w których liczba świń oraz gęstość populacji tych zwierząt była szczególnie wysoka (wielkopolskie, kujawsko-pomorskie). W województwach tych odsetek gospodarstw serologicznie dodatnich po pierwszym próbkobraniu kształtuje się na poziomie – odpowiednio 7,92% i 7,28%.

Reasumując ten fragment, można na podstawie dotychczas uzyskanych danych stwierdzić, że średni dla Polski odsetek gospodarstw zapowietrzonych był istotnie wyższy od spodziewanego. Nie mniej, co należy wyraźnie podkreślić, był wielokrotnie niższy od rejestrowanego w takich krajach jak Niemcy, Holandia czy Belgia. Tylko w nielicznych powiatach – w tych o największej gęstości populacji świń – sytuacja w zakresie intensywności rozprzestrzeniania się wirusa chA  była podobna do tej, którą rejestrowano w krajach Europy Zachodniej.

Biorąc pod uwagę wysoce zróżnicowane natężenie występowanie wirusa chA na terenie Polski za słuszną uznać należy przyjętą dla naszego kraju strategię zwalczania chA; to jest metodę „szczepienie-eliminacja” oraz metodę administracyjną. Pierwsza zalecana była do stosowania na obszarach, na których stwierdzono znaczny odsetek stad serologicznie dodatnich – średnio więcej niż 5%; drugą tam gdzie odsetek stad zakażonych wirusem chaA był niski.

W trakcie prawie 8 miesięcy realizacji programu zdobyto doświadczenia oraz zebrano uwagi – inspekcji weterynaryjnej, prywatnych lekarzy weterynarii oraz hodowców i producentów świń – upoważniające do podjęcia działań zmierzających do nowelizacji cytowanego  na wstępie Rozporządzenia.

Celem nowelizacji jest przede wszystkim dostosowanie regulacji prawnych do istniejącej, ocenionej obiektywnie, dopiero na podstawie pierwszego probkóbrania, sytuacji epizootycznej  w zakresie chA. Należy podkreślić, że w każdym kraju, w którym prowadzono program zwalczania wspomnianej choroby tego typu dostosowywanie programu do sytuacji miało miejsce. Dlatego też zagadnienie nowelizacji należy traktować jako zagadnienie zupełnie normalne. Można sądzić, że prawdopodobna jest kolejna nowelizacja w momencie, kiedy dla sprawności realizacji programu zwalczania chA będzie ona niezbędna.

Grzegorz Zając

Zagadnienia związane z rejestracją świń

Wprowadzenie od stycznia 2009 r. kontroli gospodarstw w zakresie spełniania wymogów wzajemnej zgodności (ang. cross-compliance) i powiązanie wysokości przyznawanych płatności bezpośrednich oraz niektórych płatności w ramach PROW 2007-2013 z przestrzeganiem tych przepisów budzi obawy u wielu rolników. Czy są one uzasadnione?

W niniejszym artykule przedstawiamy podstawowe wymogi z zakresu zarządzania, umieszczone w Obszarze A załącznika III do rozporządzenia Rady nr 1782/2003, obejmujące m.in. identyfikację i rejestrację zwierząt.

Głównym celem Systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (IRZ), administrowanego przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, jest zapewnienie bezpieczeństwa żywności zgodnie z wymogami Unii Europejskiej a przez to uzyskanie pełnego dostępu do rynku produktów pochodzenia zwierzęcego innych państw członkowskich UE.

Obowiązki posiadacza zwierząt w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt określa Ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt, której zapisy mówią jednoznacznie, że posiadacz więcej niż jednej świni ma obowiązek zarejestrować siedzibę stada, aby móc rejestrować wszystkie urodzenia, wybycia i przybycia do stada. Po złożeniu stosownego wniosku, decyzją kierownika biura powiatowego ARiMR zostaje mu nadany niepowtarzalny w skali kraju 9 cyfrowy numer producenta (EP). Rolnik musi też złożyć wniosek o rejestrację siedziby stada. Do 9-cyfrowego numeru producenta dodawany jest wówczas 3-cyfrowy numer stada (jeśli podmiot posiada więcej stad, każdemu nadawany jest inny numer). W momencie rejestracji siedziby stada należy również złożyć pierwszy dokument informujący o liczbie zwierząt w stadzie tzw. Zgłoszenie świń do rejestru. Od tego momentu posiadacz stada zobligowany jest do założenia i prowadzenia Księgi Rejestracji Świń, oddzielnej dla każdej siedziby stada, jeśli posiada więcej niż jedno stado świń. Dalsze jego obowiązki to dokonywanie wpisów w KRŚ w terminie do 7 dni od zaistnienia zdarzenia oraz zgłaszanie na bieżąco wszelkich zmian stanu stada: sprzedaży, zakupu, upadków, uboju gospodarczego, zabicia (ubój z konieczności). Dokonywać tego należy na formularzu Zgłoszenia zmiany stanu stada świń, opatrzonego podpisami nabywającego i zbywającego.

Jest jeden wyjątek, kiedy nie ma obowiązku rejestracji siedziby stada i zgłaszania zakupu świń – kiedy nabywca zaopatruje się w jedną sztukę na użytek własny z przeznaczeniem do uboju domowego. Nie ma znaczenia czy jest to 15-kilogramowe prosię czy 100-kilogramowy tucznik. O takim zdarzeniu Agencję informuje tylko sprzedający na formularzu Zgłoszenia zmiany stanu stada świń, zaznaczając rubrykę „SPRZEDAŻ świni posiadaczowi, który będzie utrzymywał świnię z przeznaczeniem na własne potrzeby”, ale na zgłoszeniu musi być czytelnie wypełnione imię i nazwisko nabywcy.

Świnie muszą być oznakowane w sposób trwały, poprzez wytatuowanie numeru identyfikacyjnego w obu małżowinach usznych (w prawej tatuuje się 7 pierwszych znaków, w lewej pozostałe) albo na grzbiecie lub kolczykowanie (na lewym uchu). Kolczyki mogą pochodzić wyłącznie od dostawcy z Listy dostawców kolczyków, prowadzonej przez Agencję. Aby je zamówić, właściciel stada wypełnia formularz Zamówienia kolczyków, w którym obowiązkowo musi podać następujące informacje:

– numer siedziby stada,

– numer zamawianych kolczyków oraz ich ilość,

– wskazanie dostawcy, u którego chce złożyć zamówienie,

– deklarację dotyczącą sposobu odbioru kolczyków,

– datę oraz podpis zamawiającego,

– dokładny adres zamawiającego.

Małgorzata Kasprowicz-Potocka

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Egzotyczne komponenty białkowe w żywieniu świń

Deficyt białka paszowego w Polsce oraz globalizacja produkcji i handlu powodują, że do naszego kraju coraz częściej trafiają ciekawe pasze pozyskiwane z egzotycznych roślin. Stanowią one co prawda marginalną grupę komponentów białkowych, ale możliwe, że w niedługim czasie będą bardziej dostępne, a cena zachęci wielu hodowców do wprowadzenia ich do swoich chlewni. Warto zatem znać możliwości ich zastosowania oraz poznać charakterystykę.

Podstawową grupę komponentów importowanych stanowią śruty lub produkty przetwarzane z roślin oleistych. Do najbardziej popularnych należą produkty uboczne powstałe po wytłoczeniu oleju z nasion słonecznika, orzechów arachidowych, nasion bawełny, owoców palmy, kokosu i ziarna sezamu (Tabela 1).

W 2006 roku światowa produkcja bawełny wynosiła 42,4 miliony ton, słonecznika 28,2 mln ton, orzeszków ziemnych 23,9 mln ton, nasion palmy olejowej 9,2 mln ton, kopry 5,0 mln ton a sezamu 3,3 mln ton. Jednocześnie wyprodukowano 18,84 mln ton śruty bawełnianej, 11,29 słonecznikowej(2007 r. – 12,3 mln ton), 6,39 arachidowej, 4,85 palmowej, 1,75 kokosowej i 1,05 mln ton śruty sezamowej.

Zużycie śrut i makuchów z roślin oleistych z przeznaczeniem na żywienie zwierząt z każdym rokiem wzrasta i przewiduje się, że tendencja ta się utrzyma i będzie uzależniona głównie od dostępności i ceny komponentów. 

Słonecznik

Śruta słonecznikowa jest produktem ubocznym uzyskiwanym podczas wytłaczania i ekstrakcji oleju z nasion słonecznika. Największymi producentami oleju i śruty są Rosja, Argentyna, Unia Europejska, Chiny, Indie, Ukraina, Turcja, RPA i USA.

Śruta słonecznikowa jest trzecią pod względem popularności śrutą wysokobiałkową (po sojowej i rzepakowej) stosowaną w Polsce. Do obrotu dopuszczona jest śruta poekstrakcyjna słonecznikowa uzyskana jako produkt uboczny przy ekstrakcji oleju z nasion słonecznika oraz śruta poekstrakcyjna z nasion słonecznika częściowo obłuszczonych – produkt uzyskany przy ekstrakcji nasion słonecznika, z których usunięto część łusek o maksymalnej zawartość włókna surowego w suchej masie wynoszącej 27,5%.

Krajowy import tego komponentu w roku 2007 wyniósł 12,5 tys. ton. Głównymi dostawcami na rynek krajowy są Ukraina, Rumunia i Węgry. Dużym atutem tej paszy jest przede wszystkim niska cena – od 350 do 450 zł/t, na rynku dostępny jest także makuch słonecznikowy – około 450 zł/t (źródło: internet, grudzień 2008).

Wartość odżywcza śruty słonecznikowej jest zróżnicowana i zależy głównie od metody odtłuszczania (wstępne wytłaczanie, ekstrakcja) i od formy materiału wyjściowego (nasiona łuszczone lub niełuszczone). Obecnie spotyka się także śrutę słonecznikową w formie peletów lub płatków.

Zygmunt Pejsak

Państwowy Instytutu Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Nowe – immunologiczne – możliwości kastracji knurów

Jednym z zabiegów weterynaryjnych budzących sprzeciw społeczny, jest kastracja chirurgiczna knurów – szczególnie gdy jest wykonywana bez znieczulenia. Należy podkreślić, że zabieg ten stanowi obecnie najczęściej stosowaną metodę przeciwdziałającą pojawianiu się w mięsie i tkance tłuszczowej świń zapachu knura, który związany jest z obecnością w tych tkankach androstenonu i skatolu.

Celem kastracji jest także pozbawienie samców cech płciowych, w tym przede wszystkim nadmiernej agresywności, która stanowi poważne utrudnienie, a niekiedy nawet zagrożenie dla producentów i hodowców świń. Biorąc pod uwagę skalę produkcji świń, można określić, że co roku poddaje się kastracji w skali globalnej około 600 milionów knurków a w Unii Europejskiej około 100 milionów. Dotychczas knury kastrowane są chirurgicznie – bez znieczulenia – najczęściej w okresie pierwszych 2 tygodni życia. Knurki kastrowane powyżej 3 tygodnia życia, zgodnie z odpowiednimi regulacjami Unii Europejskiej, powinny być kastrowane w znieczuleniu przez lekarza weterynarii. Powyższe istotnie zwiększa koszty tego zabiegu. Z drugiej strony można sądzić, że zapis dotyczący kastracji knurków w znieczuleniu nie zawsze jest przestrzegany.

Dlatego też opracowanie metody immunologicznej kastracji świń, zapobiegającej pojawianiu się w mięsie pochodzącym od knurów zapachu płciowego – metody bezbolesnej i technicznie łatwiejszej, uznać należy za jedno z przełomowych osiągnięć w zakresie zapewnienia świniom dobrostanu i co nie mniej ważne poprawy w zakresie efektywności tuczu knurków.

Metoda immunologiczna uniemożliwia produkcję androstenonu – mającego zapach moczu hormonu sterydowego, syntetyzowanego w komórkach Leydiga jąder oraz kumulację tego hormonu w innych tkankach przede wszystkim tłuszczowej; androstenon jest dobrze rozpuszczalny w tłuszczach, co powoduje jego wysokie stężenie w tłuszczu podskórnym lub śródmięśniowym oraz ujawnianie się przykrego zapachu mięsa Poziom tego hormonu w organizmie zależy od wielu czynników, w tym przede wszystkim od wieku i aktywności seksualnej. Jego wartość progowa to < 1ug/g tkanki.

Drugą przyczyną „przykrego zapachu” jest skatol (3-metyloindol), będący produktem rozkładu tryptofanu. Związek ten produkowany jest w przewodzie pokarmowym przez mikroflorę jelita grubego. W przeciwieństwie do androstenonu, skatol wytwarzany jest zarówno w organizmie samców – w tym kastratów jak również samic. Wartość progowa skatolu to <0,2 ug/g tkanki. Za powstawanie zapachu płciowego może być także odpowiedzialny indol i inne, w większości niezidentyfikowane, związki.

Androgeny stymulują syntezę białek kosztem odkładanego tłuszczu oraz determinują metabolizm antykataboliczny, czego efektem jest ograniczenie rozpadu białka i w ślad za tym zmniejszenie wydalania amoniaku o około 20%. Z kolei estrogeny stymulują przede wszystkim wytwarzanie czynnika insulinowego (insulin growth factor – IGF-1) przez wątrobę. Wspomniany czynnik jest mediatorem wielu mechanizmów związanych z działaniem hormonu wzrostu.

Stanisław Gosek

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy Puławy

Właściwości i zastosowanie gnojowicy od trzody chlewnej

Gnojowica jest mieszaniną kału, moczu i wody stosowanej do zmywania stanowisk. W „Ustawie o nawożeniu” gnojowica zaliczana jest z obornikiem i gnojówką do nawozów naturalnych, bezpośrednio pozyskiwanych od inwentarza. Wcześniej nawozy te były określane jako nawozy organiczne w odróżnieniu od nawozów mineralnych.

Skład chemiczny gnojowicy od trzody chlewnej zależy od wieku zwierząt, rodzaju skarmianych pasz oraz stopnia rozcieńczenia wodą. Gnojowica w odróżnieniu od ścieków nie zawiera składników szkodliwie działających na rośliny. Przedstawione w artykule wyniki pochodzą z wieloletnich badań krajowych. Dobrze pozyskiwana i właściwie przechowywana gnojowica powinna zawierać nie mniej niż 8% suchej masy. Każda ilość zbędnej wody zwiększa objętość przechowywanej gnojowicy i koszty jej zagospodarowania. W zależności od zawartości suchej masy wydzielono 3 grupy gnojowicy: powyżej 6% – gnojowica gęsta, 3-6% suchej masy zawiera gnojowica rozcieńczona, a poniżej 3% suchej masy – bardzo rozcieńczona. Ilość uzyskiwanej w gospodarstwie gnojowicy wynika z obsady inwentarza oraz ilości kału i moczu wydalanych przez określoną grupę zwierząt. Według badań wielu autorów 1 SD – czyli jedno (lub kilka zwierząt) o wadze żywej 500 kg wydala 45 kg odchodów + 10 litrów wody, co daje łącznie 55 kg gnojowicy na dobę lub 20 m³ gnojowicy w ciągu całego roku. W ciągu okresu użytkowania zwierząt zmienia się ilość kału i moczu wydalanego przez zwierzęta. W odchodach trzody chlewnej przeciętny stosunek kału do moczu wynosi 2:3.

Skład chemiczny gnojowicy w odniesieniu do zawartości składników pokarmowych zależy od wieku zwierząt, sposobu ich użytkowania, rodzaju skarmianych pasz i stopnia rozcieńczenia wodą. Od rolnika zależy stopień rozcieńczenia gnojowicy wodą i musi być on uwzględniony przy określaniu wielkości dawki, aby zabezpieczyć potrzeby pokarmowe roślin. Najdokładniejsze określenie wielkości dawek gnojowicy jest możliwe tylko po przeanalizowaniu w laboratorium pobranej średniej próbki tego nawozu na zawartość suchej masy i składników pokarmowych.