Odpowiedzi na pytania Czytelników i Internautów z TCh numer 5/2014

Edyta pyta: Czy w grupowym chowie loch prośnych temperatura w chlewni i rodzaj podłogi (ruszt, ściółka) mogą mieć wpływ na zapotrzebowanie na energię metaboliczną oraz ilość spożywanej paszy?

Spadek temperatury w chlewni poniżej krytycznego poziomu zapewniającego komfort cieplny lochom prośnym w chowie grupowym powoduje zwiększone spożycie paszy, dzięki czemu lochy są w stanie utrzymać odpowiednią temperaturę swojego ciała. W przypadku chowu loch prośnych w kojcach indywidualnych taką temperaturą krytyczną jest 20°C. Jeśli temperatura w chlewni, gdzie lochy prośne są utrzymywane w kojcach indywidualnych, spadnie do 10°C, to przy tej samej aktywności (tabela 1, przypadek 1 i 2 – lochy stoją w ciągu dnia przez 240 minut) spożycie paszy może wzrosnąć nawet o 30% (tabela 1, przypadek 2).
Przyjmuje się, że każde obniżenie temperatury w chlewni o 5,0°C poniżej temperatury krytycznej dla loch prośnych (równej 20°C) powoduje wzrost ilości spożywanej paszy o 0,32 kg/dziennie.
Jeśli lochy prośne są utrzymywane grupowo w kojcach na posadzce z betonowymi rusztami, to spadek temperatury w chlewni z 20 do 10°C może spowodować, że średnie spożycie paszy wzrośnie średnio o 0,23 kg/dzień (tabela 1, przypadek 3 vs 4). Na podstawie przeprowadzonych obserwacji warto podkreślić, że jeśli lochy prośne są utrzymywane grupowo, to dzięki możliwości wzajemnego ogrzewania się wzrost ilości spożywanej paszy praktycznie pojawi się dopiero przy spadku temperatury w chlewni poniżej 16°C!
Jeśli lochy prośne są utrzymywane grupowo w kojcach wyścielonych słomą, to wzrost ilości spożywanej paszy nastąpi dopiero przy temperaturze poniżej 12°C. Wg danych zawartych w tabeli 1, po obniżeniu temperatury w chlewni z 20 do 10°C i wyścieleniu kojca słomą (przypadek 5 vs 3), ilość spożywanej paszy wzrośnie zaledwie o 0,08 kg/dzień.
   Większe spożycie paszy przez lochy prośne utrzymywane grupowo może wynikać także ze specyfiki zamontowanych karmideł. Warto wiedzieć, jak wielkie mogą to być straty dla danego rodzaju czy typu karmideł i jaka część loch prośnych może mieć utrudniony dostęp do paszy. Często bowiem zdarza się, że to rodzaj i typ zamontowanych karmideł jest największym źródłem zróżnicowania między lochami prośnymi utrzymywanymi grupowo, ponieważ każda z loch może spożyć dziennie różne ilości paszy.
W indywidualnym systemie utrzymywania loch prośnych łatwo jest ustalić ilość dziennie zadawanej porcji paszy w zależności od kondycji danej lochy, masy ciała, grubości warstwy słoniny na grzbiecie czy wartości wskaźnika uwzględniającego wszystkie trzy parametry. Gdy lochy prośne są utrzymywane grupowo, to w zależności od systemu ich karmienia mogą być duże trudności w ustaleniu odpowiedniej indywidualnej wielkości dziennej porcji paszy zjadanej przez każdą lochę, zwłaszcza w przypadku zainstalowania karmideł z korytami dla kilku jednocześnie wyjadających loch czy indywidualnych kojców bez systemu drzwi zatrzaskowych. W takich sytuacjach wszystkie lochy mają nieograniczony dostęp do paszy! Aby skutecznie zmniejszyć stopień zróżnicowania między lochami prośnymi utrzymywanymi grupowo, należy w takiej sytuacji utrzymywać w jednej grupie lochy prośne o podobnej masie ciała oraz liczbie wyproszeń.
Jeśli mimo to zmuszeni jesteśmy utrzymywać dużą liczbę loch prośnych o różnej masie ciała w jednej grupie w kojcu, gdzie zainstalowane są karmidła wyzwalające konkurencję między lochami podczas spożywania paszy, to poziom karmienia wszystkich loch w grupie powinien być ustalony odpowiednio dla loch o najgorszej kondycji i najniższej masie ciała. Oczywiście, lochy w dobrej kondycji będą zjadały wtedy za dużo paszy w stosunku do swoich potrzeb i zwiększać się im będzie grubość warstwy tłuszczu na grzbiecie. Aby uniknąć nadmiernego otłuszczenia się niektórych loch prośnych, należy regularnie kontrolować grubość warstwy tłuszczu na grzbiecie wszystkich loch w grupie i elastycznie regulować ilość podawanej paszy dziennie. Naturalnym jest, że taki sposób utrzymywania loch prośnych w grupie będzie powodował wzrost kosztów ich karmienia.
 Bardzo dobrym sposobem na zmniejszenie stopnia zróżnicowania między lochami utrzymywanymi w takich grupach jest odpowiednie zwiększenie liczby karmideł do takiej ilości, aby pozwalały one na swobodny dostęp do paszy jednocześnie wszystkim tym lochom, które chcą zjeść swoją porcję paszy w danej chwili. Mimo to, ciągle nie będzie możliwe korygowanie ilości zjadanej paszy w zależności od indywidualnych potrzeb każdej z loch.
W przypadku zainstalowania w grupowym kojcu elektronicznej stacji karmienia loch możliwe staje się indywidualne oznakowanie każdej z loch i podanie im porcji paszy odpowiednio do potrzeb. System ten jednak powoduje wzrost nakładu pracy personelu obsługującego lochy prośne, ponieważ trzeba kontrolować masę ciała i kondycję pojedynczych loch i odpowiednio korygować wielkość dawki paszy w programie komputerowym. 
         
Opr.: ACONAR

Tabela 1. Wpływ systemu utrzymywania loch prośnych, temperatury w chlewni i rodzaju podłoża na ilość zjadanej dziennie paszy i zapotrzebowania na energię metaboliczną (National Pork Board, 2013)

Odpowiedzi na pytania Czytelników i Internautów z TCh numer 4/2014

Artur123 pyta: Czy pochodzenie fitazy może mieć wpływ na efektywność żywienia i uzyskiwane wyniki produkcyjne w chowie świń?

Powszechnie znane są korzyści, jakie wynikają dla ochrony środowiska naturalnego i obniżenia kosztów paszy po zastosowaniu fitazy jako dodatku do paszy dla świń. Ponieważ na rynku oferowane są fitazy produkowane przez różne firmy, producenci pasz i rolnicy słusznie zastanawiają się, którą z proponowanych fitaz zastosować w swoich paszach. Można oczywiście wybrać fitazę w sposób losowy lub tę, która jest akurat najtańsza, ale gdy uwzględnimy szczególne warunki panujące w przewodzie pokarmowym danej grupy zwierząt (lochy, prosięta, tuczniki) oraz specyficzne wymagania przemysłu paszowego, to okaże się, że nie każda z oferowanych fitaz odpowiada naszym potrzebom i wnosi taką samą wartość ekonomiczno-żywieniową.
Eksperci szacują, że fitaza jest stosowana jako dodatek paszowy w 70% pasz trzodowych. Zastosowanie jej podyktowane jest potrzebą obniżenia kosztów paszy (zastąpienie coraz droższego fosforu nieorganicznego fosforem pochodzącym z rozkładu fityn) oraz ograniczeniem ilości fosforu wydalanego przez zwierzęta w odchodach do środowiska naturalnego. Dokładniejsze poznanie fizyko-chemicznej budowy cząsteczki fitazy doprowadziło do odkrycia, że fitaza służy nie tylko uwalnianiu fosforu z fityny. Przede wszystkim wyraźnie poprawia stopień wykorzystania paszy poprzez zredukowanie antyżywieniowego oddziaływania fityn oraz zwiększa stopień przyswajalności składników energetycznych i aminokwasów, co w istotny sposób pozwala obniżyć koszty żywienia świń, zwłaszcza gdy ceny paszowych surowców energetycznych i białkowych są wysokie. Dodatek fitazy do paszy dla prosiąt poprawia tempo ich wzrostu i polepsza wskaźniki produkcyjne.
Fitaza umożliwia wykorzystanie w produkcji pasz surowców bogatych w energię i aminokwasy, ale niechętnie kupowanych ze względu na wysoką zawartość fityn. Fityna wiążąc się w przewodzie pokarmowym świń (głównie w żołądku przy pH < 4,5) z białkami, wapniem i mikroelementami obniża wartość pokarmową spożytych pasz. Białka, związane z fityną nie są trawione przez endogenne proteazy, głównie pepsynę, przez co zawarte w białku aminokwasy nie mogą być wchłonięte przez kosmki jelitowe.
Wg specjalistów głównym kryterium wyboru fitazy powinna być wielkość oszczędności, jaką chcemy uzyskać po zastosowaniu tego dodatku do paszy, a także zakres zredukowania efektu antyżywieniowego, jaki niesie ze sobą zawarta w paszy fityna. Przeprowadzone doświadczenia wykazały, że proponowane przez różne firmy fitazy różnią się istotnie między sobą w zakresie bioskuteczności, rozumianej jako poprawa strawności składników pokarmowych i stopień zniwelowania negatywnego wpływu czynnika antyżywieniowego. Mówiąc precyzyjniej, decydując się na zastosowanie tej lub innej fitazy i przewidując w związku z tym uzyskanie określonych oszczędności i zwiększenia zysku należy wziąć pod uwagę następujące kryteria:

• Wysoka aktywność przy niskim pH. Każda fitaza charakteryzuje się tym, że ma swoje własne indywidualne pH, przy którym najskuteczniej spełnia swoje funkcje. Aby w maksymalnym stopniu uwalniać z fityny fosfor i redukować antyżywieniowe oddziaływanie fityny, fitaza musi być wysoce aktywna przy niskim pH, jakie panuje w przedniej części przewodu pokarmowego. Na wykresie 1 porównano aktywność fitaz wytworzonych przez bakterie z rodzaju Cittrobacter, Peniophora, E. coli i Buttiauxella. Aktywność fitazy wytworzonej z Buttiauxella w środowisku o pH poniżej 5,5 jest wyraźnie wyższa w porównaniu do innych fitaz.
• W fitynie znajduje się kwas fitowy (rysunek 1) zawierający sześć reszt wodorofosforanowych (IP6). Wyniki wielu badań wskazują, że antyżywieniowy wpływ fityny jest znacząco mniejszy po usunięciu jednej lub więcej reszt wodorofosforowych. Ponadto kwas fitowy zawierający mniej reszt wodorofosforowych (IP5 lub IP4) nie ma aż tak dużego powinowactwa do wiązania się z białkami i mikroelementami w porównaniu do kwasu fitowego IP6. W konsekwencji fitaza, która zdolna jest do oderwania jednej lub więcej reszt wodorofosforowych z fityny w krótszym czasie niż inna fitaza będzie lepiej i silniej wpływała na obniżenie antyżywieniowego charakteru danej fityny, a także zwiększy ilość fosforu dostępnego dla zwierząt zmniejszając jego wydalanie do środowiska wraz z odchodami. Zastosowanie fitazy, która w większym stopniu zmniejszy antyżywieniowe oddziaływanie fityny i pozwoli poprawić wykorzystanie paszy, a także uwolni więcej fosforu i pozwoli obniżyć koszt wytworzenia paszy, może być bardziej opłacalne (wykres 2).
• Czynnikiem zmniejszającym możliwość zastosowania fitazy w paszach jest jej termostabilność, zwłaszcza podczas kondycjonowania i granulowania pasz. W praktyce wykorzystuje się dwa sposoby uczynienia fitazy bardziej odporną na działanie wysokich temperatur. Jednym z nich jest proces otoczkowania molekuł fitazy, innym natomiast takie preparowanie fitazy, aby była ona bardziej termostabilna. Oba sposoby znalazły przemysłowe zastosowanie. Otoczkowanie musi uwzględniać ochronę fitazy podczas zabiegów hydrotermicznych w trakcie produkcji pasz oraz szybkie uwalnianie enzymu w przedniej części przewodu pokarmowego.
• Doświadczenia na zwierzętach w celu określenia bioskuteczności fitazy i ustalenia ilości, jaka powinna być dodana do paszy w celu uzyskania maksymalnych korzyści, są stosunkowo kosztowne. Niemniej są one konieczne, aby dokładniej scharakteryzować daną fitazę i potwierdzić jej przemysłową przydatność, także z ekonomicznego punktu widzenia. Drób i świnie w różnym stopniu reagują na podane im w paszy fitazy wytwarzane przez różne firmy; znaczenie ma też to, czy są to młodsze, czy starsze zwierzęta. Wyniki doświadczeń in vivo są bardzo przydatne dla tych, którzy muszą zadecydować, którą fitazę zastosować w produkowanych paszach.   

Opr.: ACONAR

Rysunek 1. Kwas fitowy (heksafosforan inozytolu)

Wykres 1. Aktywność fitaz wytworzonych przez różne rodzaje bakterii w środowisku o pH od 2,0 do 7,0 (za: www.wattagnet.com)

Wykres 2. Ilość uwalnianego fosforu z fityny zawartej w paszy dla drobiu lub świń przy tej samej dawce fitazy (500 FTU/kg paszy, fitazy wytwarzane przez dwa różne rodzaje bakterii E. coli i Buttiauxella) (za: www.wattagnet.com) 

Odpowiedzi na pytania Czytelników i Internautów z TCh numer 3/2014

adam86los pyta:Mam takie wrażenie, że wprowadzając tą strefę, to nikt z urzędników nie miał pojęcia, co robi! Dopiero po fakcie chyba się obudzili, jaką bombę zrobili i teraz nie wiedzą, jak z tego wybrnąć. Kochana Polska!

Rosyjskie służby celne wstrzymały 30 stycznia 2014 r. import wieprzowiny z Unii Europejskiej. Powodem wprowadzenia embarga na import wieprzowiny z UE były dwa przypadki afrykańskiego pomoru świń wykryte na Litwie u dzików. Transporty nie były wpuszczane przez polsko-rosyjskie przejścia graniczne w Bezledach i Grzechotkach. W Polsce przypadki choroby jeszcze nie wystąpiły – poinformował 1 lutego wiceszef Inspekcji Weterynaryjnej Krzysztof Jażdżewski. Jego zdaniem hodowcy, jak i myśliwi powinni jednak wzmóc uwagę.
Niestety, 13 lutego znaleziono w okolicach wsi Grzybowszczyzna w gminie Szudziałowo w powiecie sokólskim, ok. 900 metrów od granicy z Białorusią martwego dzika, u którego potwierdzono chorobę ASF. Drugiego zarażonego dzika znaleziono w odległości ok. 15 km od pierwszego – poinformował dyrektor Instytutu Weterynaryjnego w Puławach Krzysztof Niemczuk.
17 lutego 2014 r. Główny Lekarz Weterynarii otrzymał oficjalne wyniki badania laboratoryjnego potwierdzające znalezienie w badanej próbce materiału genetycznego wirusa afrykańskiego pomoru świń (ASF). Podkreślmy: przypadek dotyczy padłego dzika, a nie świń w gospodarstwie!
21 lutego Główny Lekarz Weterynarii poinformował, że w związku z wystąpieniem na terytorium Polski, w województwie podlaskim dwóch przypadków afrykańskiego pomoru świń u dzików, wyznaczono obszar zagrożenia (kilkanaście powiatów w woj. podlaskim, lubelskim i mazowieckim – łącznie 11 powiatów, gmin i miast), w którym wprowadzone zostały odpowiednie restrykcje m.in. w zakresie hodowli świń i polowań na zwierzęta łowne. Komunikat Głównego Lekarza Weterynarii z 21 lutego w sprawie wyznaczenia obszaru zagrożenia afrykańskim pomorem świń postanawia m.in., że na wyznaczonym obszarze obowiązuje zakazprzemieszczania świń (w tym wyprowadzania z i wprowadzania do gospodarstw), za wyjątkiem wyprowadzania świń z gospodarstwa, po uzyskaniu zgody PLW do rzeźni znajdującej się na terenie ww. obszaru.
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi opublikował 26 lutego 2014 r. rozporządzenie w sprawie środków podejmowanych w związku z wystąpieniem u dzików afrykańskiego pomoru świń (Dz. U. poz. 247). Rozporządzenie wprowadza środki na obszarach objętych ograniczeniami, które zostały wyznaczone zgodnie z decyzją Komisji z dnia 18 lutego 2014 r. nr 2014/100/UE.
Środki wprowadzane rozporządzeniem MRiRW mają na celu przeciwdziałanie rozprzestrzenieniu się choroby i obejmują m.in.:

• utrzymywanie świń w gospodarstwie w sposób wykluczający kontakt z wolno żyjącymi dzikami,

• sporządzenie i aktualizację spisu posiadanych świń,
• zakaz skupu świń,

• zakaz handlu z innymi państwami Unii Europejskiej świniami.

Jednocześnie wprowadzona została możliwość przemieszczania zwierząt do gospodarstw i rzeźni poza obszary objęte ograniczeniami na podstawie pozwolenia na przemieszczenie wydanego przez PLW z jednoczesnym zaopatrywaniem przesyłki w świadectwo zdrowia.
Wspólnotowy Weterynaryjny Zespół do Spraw Kryzysowych (CVET) na zakończenie swojej wizyty w Polsce 28 lutego 2014 r. pozytywnie ocenił wszystkie działania podejmowane przez poszczególne służby.
28 lutego minister rolnictwa poinformował, że MRiRW będzie wspierać producentów trzody chlewnej. Przygotowywane są rozwiązania, które pozwolą w ciągu 2-3 tygodni zdjąć część nadwyżki wieprzowiny, jaka występuje w strefie buforowej. Środki na ten cel zostały uzgodnione między ministrem gospodarki i ministrem finansów i zarezerwowane. Prof. Z. Pejsak stwierdził, że dotychczas nie ma dowodów na to, aby wirus afrykańskiego pomoru świń krążył w naszym kraju w populacji dzików lub świń, a sytuacja jest bardziej korzystna niż można było przypuszczać po znalezieniu padłego dzika.
Następnie tego samego dnia minister spotkał się z grupą ok. 500 hodowców i producentów trzody chlewnej z powiatu bialskiego. Zapowiedział m.in., że jeśli prowadzony obecnie monitoring dzików i świń nie potwierdzi rozprzestrzeniania się wirusa ASF, to strefa buforowa będzie zmniejszana.
Minister rolnictwa spotkał się 3 lutego z przedstawicielami rolników oraz zakładów przetwórczych z terenu objętego strefą buforową. Poinformował zebranych, że MRiRW wystąpiło do komisarza UE D. Ciolosa o przyznanie dopłat do prywatnego przechowywania półtusz wieprzowych oraz funduszy rezerwowych na częściowe pokrycie strat dla producentów trzody chlewnej ze strefy buforowej. Na szczeblu Rady Ministrów RP prowadzone są rozmowy w sprawie rozwiązań pozwalających na zdjęcie części nadwyżki wieprzowiny, która występuje w strefie buforowej.
Podsumowując, problem polega na tym, kto ma wyłożyć środki finansowe (znaczne!) na skup świń z zagrożonych obszarów i jak potem – zgodnie z przepisami – zagospodarować skupione świnie. Na razie nie ma chętnych na skup świń z zagrożonych obszarów, a rolnicy ponoszą coraz większe straty i ciągle nie mają żadnych konkretnych propozycji pozwalających opanować powstały problem.
Można by pomyśleć, że konsekwencje wynikające z podejmowanych przez urzędników decyzji przerosły ich wyobraźnię… Czyżby nikt przed podpisaniem kolejnego rozporządzenia nie zdawał sobie sprawy, że na realizację postanowień będą potrzebne środki finansowe? Szkoda, że kosztami tych konsekwencji na razie obciążeni są wyłącznie rolnicy! Przynajmniej z taką sytuacją mamy do czynienia w dniu oddania marcowego wydania czasopisma „Trzoda Chlewna” do druku.

Opr.: ACONAR

Odpowiedzi na pytania Czytelników i Internautów z TCh numer 2/2014

Ryszard pyta: Jak zachęcić odsadzone prosięta do wyjadania większych porcji paszy?

Odsadzane prosięta przez co najmniej kilkanaście godzin po odsadzeniu nie zjadają w ogóle paszy, a w następnych dniach wyjadają tylko niewielkie porcje. To bardzo poważny problem dla wielu rolników!
Brak spożycia paszy przez prosięta po ich odsadzeniu powoduje nie tylko zahamowanie dotychczasowego tempa ich wzrostu, ale najczęściej wręcz spadek masy ciała (wychudzenie). Konsekwencją tego jest obniżenie ogólnej kondycji odsadzonych prosiąt, zwiększone ryzyko biegunki i zachorowania, a w perspektywie całego procesu produkcji wydłużenie okresu tuczu i mniejszy zysk.
Na co więc należy zwrócić uwagę, aby zachęcić odsadzone prosięta najpierw do wyjadania paszy, a potem do zjadania odpowiednio dużych porcji?
Przede wszystkim musimy uświadomić sobie, że w okresie ssącym prosięta stymulują swoim zachowaniem lochę do częstego ich karmienia. Również locha, reagując na zachowanie się prosiąt, zachęca je do picia mleka. Natomiast po odsadzeniu prosięta są pozbawione czynników stymulujących je do pobierania pożywienia i o tym kiedy, gdzie i ile zjedzą paszy muszą teraz zadecydować same! Ponadto mleko lochy to płynny pokarm zawierający wszystkie potrzebne prosiętom składniki odżywcze w odpowiedniej koncentracji i wodę. Po odsadzeniu sytuacja zmienia się radykalnie! Teraz prosięta muszą odróżnić pragnienie od łaknienia, a także nauczyć się zaspokajać każde z nich w odmienny sposób poprzez pobieranie odmiennych mediów: wody lub suchej paszy.
Prosięta, które w pierwszym tygodniu po odsadzeniu z wielkim trudem utrzymują swoją masę ciała potrzebują co najmniej 10-20 kolejnych dni na odzyskanie dawnego tempa wzrostu i uzyskanie masy ciała adekwatnej do ich wieku. Aby utrzymać tempo wzrostu sprzed odsadzenia, prosięta w pierwszych dniach po odsadzeniu musiałyby zjadać dziennie ok. 300 g paszy! Niestety, zjadają najwyżej 200 g paszy…
A co radzą specjaliści, żeby zrobić, aby zachęcić prosięta do wcześniejszego wyjadania większych porcji paszy?
Przede wszystkim należy zadbać o status zdrowotny prosiąt poprzez wdrożenie skutecznego programu bioasekuracji ze szczepieniami przeciwko szczególnie groźnym drobnoustrojom, których obecność stwierdzono na fermie. Należy też ustalić procedury wizyt na fermie, a także drogi przemieszczania się pracowników obsługujących zwierzęta obrębie fermy. W przypadku pracowników wymagane jest prowadzenie ciągłych szkoleń oraz treningów, dzięki czemu pracę swoją będą oni wykonywali z pełną świadomością konsekwencji, jakie może spowodować zaniedbanie obowiązujących procedur.
Kolejnym elementem wpływającym na zwiększenie ilości paszy spożywanej przez odsadzone prosięta strawność składników pokarmowych. Generalna zasada mówi, że wraz ze wzrostem strawności wzrasta spożycie paszy. To z tego powodu do produkcji pasz dla prosiąt odsadzonych stosuje się zboża wcześniej poddane obróbce hydrotermicznej, separowane białka mleka, wysokiej jakości mączki rybne czy cukry proste, zwłaszcza glukozę. Takie pasze z oczywistych względów muszą być droższe aniżeli pasz wyprodukowane z dużym udziałem kukurydzy i poekstrakcyjnej śruty sojowej.
Specjalistyczne pasze dla odsadzanych prosiąt powinny być dodatkowo wzbogacane tlenkiem cynku oraz siarczanem miedzi, wybranymi kwasami organicznymi, ziołami a także plazmą krwi suszoną rozpyłowo poprawiającą tempo wzrostu i zwiększającą ilość zjadanej przez prosięta w pierwszych dniach po odsadzeniu.
Warto jednak pamiętać, że nawet najlepsze surowce paszowe nie pomogą zapobiec negatywnym skutkom braku przestrzegania podstawowych zasad higieny i bioasekuracji, słabego statusu zdrowotnego prosiąt, zaniedbań w utrzymaniu prawidłowego środowiska (temperatura, wilgotność, wymiana powietrza) czy braku wręcz najprostszych zasad zarządzania stadem. A niestety, w praktyce bardzo wielu rolników i właścicieli ferm jest przekonanych, że pasza jest jedynym i najskuteczniejszym sposobem na rozwiązanie każdego niemal problemu, z jakim mamy do czynienia podczas odsadzania prosiąt.

Opr.: ACONAR

Odpowiedzi na pytania Czytelników i Internautów z TCh numer 1/2014

Czy faktura VAT jest tajemnicą?

Rolnicy sprzedają wyprodukowane przez siebie tuczniki podmiotom skupującym. Rozliczenie sprzedaży następuje na podstawie faktury. Obowiązek dokumentowania operacji gospodarczych przy pomocy faktur VAT definiuje ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (z późniejszymi zmianami) i dotyczy sytuacji, kiedy zarówno podmiot skupujący, jak i sprzedający rolnik są podatnikami podatku VAT. Jeśli rolnik jest na ryczałcie i jest zwolniony od płacenia podatku VAT (art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku od towarów i usług), to podstawą do wypłacenia należności jest faktura VAT RR.
Szczegółowe zasady wystawiania faktur zawierają przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 marca 2011 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz.U. 2011 nr 68 poz. 360).
Czy dane zawarte w fakturze są poufne? A mówiąc prościej – czy rolnik może osobom trzecim ujawnić informacje i dane z faktury VAT?
Co do zasady, faktura VAT i faktura VAT RR nie są dokumentami poufnymi. Ponadto, przepisy podatkowe nie zabraniają ujawniania danych z faktur otrzymanych od kontrahentów. Także tajemnica skarbowa nie dotyczy danych uzyskanych w czasie kontaktów handlowych. Tyle przepisy podatkowe i skarbowe.
Jednak ujawnienie danych z faktury VAT czy faktury VAT RR osobom trzecim może być zakwalifikowane jako czyn nieuczciwej konkurencji (ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz.U. z 2003 r., nr 153, poz. 1503 ze zm.) i stanowić naruszenie prawa o tajemnicy przedsiębiorstwa.
  Aby doszło do popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji niezbędne jest kumulatywne spełnienie następujących przesłanek:

• działanie poddane ocenie musi zostać podjęte w związku z działalnością gospodarczą,
• czyn ten musi być sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami,
• działanie to musi zagrażać lub naruszać interes innego przedsiębiorstwa lub klienta.

W rozdziale 2 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji zawarty jest katalog czynów uznawanych przez ustawodawcę za czyny nieuczciwej konkurencji, w tym m.in. art. 11 ust. 1 stwierdzający, iż czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy. Klauzula generalna odnosząca się do czynu nieuczciwej konkurencji wyrażona została w art. 3 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Ustawowa definicja tajemnicy przedsiębiorstwa została zawarta w art. 11 ust. 4 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Określona informacja stanowi tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli spełnia łącznie trzy warunki:

• ma charakter techniczny, technologiczny, organizacyjny przedsiębiorstwa lub posiada wartość gospodarczą,
• nie została ujawniona do wiadomości publicznej,
• podjęto w stosunku do tych informacji niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.

Aby zatem informacja była poufna (nieujawniona), powinna być odpowiednio zabezpieczona, czyli nie była łatwo dostępna dla osób postronnych. Informację poufną można uznać za tajemnicę, jeśli przedsiębiorca ma wolę, by pozostała ona tajemnicą dla pewnych kół odbiorców (konkurentów), a wola ta jest dla innych osób rozpoznawalna i jawna.
Mając na uwadze powyższe informacje należy stwierdzić, że:

• co do zasady faktura wystawiona za towar zakupiony od rolnika nie stanowi tajemnicy przedsiębiorstwa i osoba ta może informacje wyrażone w fakturze ujawnić publicznie,
• informacje zawarte w fakturze VAT czy fakturze VAT RR nie mają charakteru technicznego, technologicznego lub organizacyjnego i nie stanowią informacji poufnej, dlatego co do zasady nie podejmuje się w stosunku do dokumentów w postaci faktur VAT czy faktur VAT RR działań w celu zachowania ich poufności.

Istnieje oczywiście możliwość objęcia danych zawartych w fakturze VAT czy fakturze VAT RR tajemnicą przedsiębiorstwa, ale musiałoby to wynikać wprost ze szczególnych zobowiązań przyjętych przez strony stosunku sprzedaży, np. w drodze umowy o zakazie konkurencji. W przypadku istnienia takiej umowy istniałaby możliwość skutecznego postawienia zarzutu naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa.
Odrębnym problemem mogą być wypowiedzi towarzyszące publicznemu ujawnieniu danych zawartych w fakturze i ich komentowaniu, a zwłaszcza takie wypowiedzi, które mogą spełniać warunki przepisów o ochronie danych osobowych.
W myśl postanowień art. 43 Kodeksu cywilnego przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Stosownie do art. 24 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. Warto podkreślić, że dobre imię osoby prawnej mogą naruszać wszystkie takie wypowiedzi, które – obiektywnie oceniając – narażają osobę prawną na utratę zaufania potrzebnego do prawidłowego jej funkcjonowania w zakresie swoich zadań, np. w prowadzeniu skupu produktów rolnych (wyrok SN z 9 czerwca 2005 r., III CK 622/04, LexPolonica nr 379637). Jeśli zatem na skutek czyjegoś działania zostaje naruszone dobro osobiste osoby prawnej, to zgodnie z art. 24 k.c. osoba prawna może żądać zaniechania takiego działania, chyba że działanie to nie jest bezprawne.

Opr.: ACONAR
(na podstawie opinii prawnej sporządzonej dla
Stowarzyszenia Polskich Producentów Trzody Chlewnej FORUM TCh)