ŻYWIENIE

Mariusz Soszka
Doradca żywieniowy, Ostrówek

Smakowitość paszy

Wielkość pobrania paszy przez świnie należy do podstawowych elementów decydujących o efektach produkcyjnych, kondycji, a także zdrowotności zwierząt. Jednym z kluczowych czynników wpływających na chęć pobrania paszy jest jej smakowitość, o czym nierzadko zdarza się zapominać zarówno producentom świń w trakcie przygotowywania paszy i doboru właściwych materiałów paszowych, jak i osobom przygotowującym receptury pełnoporcjowych mieszanek i dawek paszowych. 

Wzrost intensywności produkcji i stałe dążenie do poprawy jej efektywności przy jednoczesnym ograniczaniu stosowania antybiotyków wymaga od hodowców i producentów świń stosowania żywienia coraz bardziej precyzyjnego oraz lepiej dopasowanego do potrzeb pokarmowych poszczególnych grup technologicznych świń. Skutkiem licznych obserwacji i badań żywieniowych prowadzonych w ostatnich latach jest bardzo dobre poznanie zapotrzebowania pokarmowego świń, a rozwój badań nad określaniem wartości pokarmowej materiałów paszowych oraz samych technik badawczych pozwala na dokładne bilansowanie receptur mieszanek paszowych, które stanowią podstawowy element właściwego żywienia świń. Analizując poszczególne grupy technologiczne świń, tj.: lochy karmiące, prosięta do odsadzenia i po nim, warchlaki oraz start w tuczu do masy ciała 45-50 kg, ale również sam tucz, okazuje się, że w wielu przypadkach stosowanie bardzo dobrze zbilansowanych mieszanek paszowych nie przynosi oczekiwanych efektów. Częstą przyczyną takiego stanu jest niewystarczające pobranie paszy przez zwierzęta, a to z kolei może wynikać z ograniczonej smakowitości stosowanych pasz.     

Wydaje się, że w praktyce żywieniowej czynniki organoleptyczne paszy, w tym szczególnie jej zapach i smak, są ciągle zbyt rzadko analizowane i brane pod uwagę, co wynika zarówno z ograniczonych informacji o dotychczasowych preferencjach smakowych i zapachowych świń, jak również ich wpływu na wielkość pobrania paszy przez świnie w poszczególnych etapach chowu.

Smakowitość i jej definicja

Profesor Ruszczyc w książce „Żywienie zwierząt i paszonznawstwo” (1973) zdefiniował smakowitość jako pożądalność danej paszy. Profesor Grudniewska w książce „Żywienie trzody chlewnej’ (1994) uzupełniła definicję prof. Ruszczyca, opisując smakowitość paszy jako „te jej właściwości, które wpływają na chęć i szybkość pobrania przez zwierzęta”. Już wtedy wiadomym było, że to właśnie smakowitość w dużym stopniu decyduje o wielkości i szybkości pobrania paszy, a to z kolei bezpośrednio wpływa na tempo wzrostu i kondycję zwierząt.

Obecnie smakowitość opisywana jest jako przyjemność i akceptowalność smaku, aromatu, konsystencji i wyglądu pasz. W przypadku świń, podobnie jak w przypadku ludzi, stanowi ona subiektywne doświadczenie, które różni się w zależności od osobnika i jego preferencji, ale biorąc pod uwagę reprezentatywną grupę osobników w dużej mierze wskazuje preferencje większości. Poszczególne osobniki postrzegające daną paszę jako smaczną, w trakcie jej pobierania, z uwagi na mogące wystąpić nieco inne preferencje smakowe, mogą doświadczać różnych stopni przyjemności z odczuwania smaku. Zjawisko to często określane jest jako jakość hedoniczna, czyli ocena wrażeń sensorycznych pod kątem subiektywnych emocji (przyjemnych lub nieprzyjemnych). Z tego względu miara smakowitości paszy stanowi w pewnym stopniu subiektywną ocenę, którą można jednak określić poprzez obserwację zachowania zwierząt i ich reakcji na daną paszę. Z tego względu smakowitość można również określić jako właściwość paszy, która wpływa na chęć zwierząt do jej spożywania, a także na ich zachowanie przy podawaniu.

W praktyce smakowitość paszy w znaczący sposób wpływa nie tylko na wielkość pobrania paszy, ale również na sytość zwierząt. Wyniki badań wskazują, że produkty o wyższej smakowitości mogą charakteryzować się niższym indeksem sytości, ponieważ za smakowitość odpowiadają często węglowodany proste i tłuszcze, które zwiększają wartość energetyczną, ale obniżają uczucie sytości.

Zmysły smaku i węchu u świń jako pozostałość po przodkach

Wrażliwość świń na bodźce smakowe i zapachowe, w tym również te związane z przyjmowanym pokarmem, stanowią elementy, które u ich przodków – dzików pozostają zmysłami dominującymi, stanowiącymi narzędzia przystosowawcze przede wszystkim do poszukiwania pokarmu, a po jego odnalezieniu, do możliwości oszacowania jego wartości i dokonania wyboru najbardziej odpowiedniego pożywienia.

Świnie, podobnie jak dziki, są postrzegane jako zwierzęta wszystkożerne. Należy jednak zdać sobie sprawę z tego, że potrafią być mocno wybredne pod względem pożywienia, dlatego też często określane są mianem „wszystkożernych oportunistów”. Określenie to idealnie opisuje zachowania pokarmowe świń, które nawet w czasie intensywnego chowu będą pobierały praktycznie każdą podaną paszę, ale już sama wielkość jej pobrania, a co za tym idzie efektywność chowu, będą ściśle uzależnione od obecności oraz intensywności oddziaływania preferowanych przez świnie smaków i zapachów. Warto również podkreślić, że dzięki silnie rozwiniętemu zmysłowi węchu i smaku świnie potrafią odróżnić pasze jadalne od niejadalnych. Dodatkowo, kiedy tylko mają jakąkolwiek alternatywę, to zawsze pobierają te pasze, które uznają za smaczniejsze. Tych mniej smacznych nie pobierają lub w przypadku braku alternatywy pobierają niewielkie ilości. W praktyce produkcyjnej zjawisko to łatwo zaobserwować u prosiąt ssących. Kiedy mają one dostęp do alternatywnego dla niesmacznej paszy mleka lochy, zwyczajnie tej paszy nie pobierają. U tuczników rzadko, ale również można zaobserwować zjawisko pobierania obornika zamiast paszy, kiedy pod względem organoleptycznym nie jest ona dla nich odpowiednia. Uważa się również, że świnie na podstawie zapachu i smaku paszy mogą rozróżniać pasze o wysokiej zawartości białka, cukrów i tłuszczu od tych o niskiej zawartości tych składników pokarmowych. Doświadczalnie dowiedziono również, że świnie karmione paszami o różnym stopniu zbilansowania aminokwasów, przy podawaniu paszy metodą wolnego wyboru, chętniej pobierają pasze lepiej zbilansowane, a dodatkowo szybko uczą się rozróżniać preferowane smaki i zapachy od siebie, czego następstwem są preferencje dotyczące pasz. Udowodniono także, że świnie mające do wyboru mieszanki o niskiej i wysokiej zawartości białka są w stanie wybrać tę paszę, która może zapewnić pokrycie ich faktycznego zapotrzebowania pokarmowego. W takiej sytuacji nie spożywają one białka w nadmiarze. Warto również wspomnieć, że świnie jako zwierzęta inteligentne posiadają zdolność zapamiętywania zapachu pokarmu, który kiedyś był przyczyną choroby, wyzwala awersję do tego pokarmu i powoduje odrzucanie go przez zwierzę w przyszłości.

Odczuwanie smaku i zapachu

Silnie rozwinięte i wrażliwe receptory smakowe u świń, podobnie jak u ludzi, są w stanie rozróżnić cztery podstawowe smaki: gorzki, kwaśny, słodki i słony oraz smak umami. Smak umami to tak zwany piąty smak, który odczuwany jest jako „mięsny” lub „pikantny”. Niesiony jest wraz z kwasem glutaminowym, obecnym w wielu surowcach paszowych, szczególnie tych bogatych w białko, ale jego odczuwalna intensywność jest mocno zróżnicowana. 

Reakcje świń na określone pasze mogą przywierać dwie formy, tj. preferencję bądź awersję, a wrażliwość na konkretne smaki u świń można wykazać zmiennością spożycia danego rodzaju paszy w badaniu preferencji.  

Receptorami smakowymi są kubki smakowe, które rozmieszczone są w ścianach brodawek smakowych na języku, w błonie śluzowej policzków, podniebienia miękkiego i tylnej ścianie gardła. Komórki smakowe są chemioreceptorami pobudzanymi przez substancje rozpuszczalne w wodzie lub w ślinie, wnikające do tak zwanej jamki smakowej kubków. Oddzielne receptory smakowe występują w błonie śluzowej policzków, podniebienia miękkiego, tylnej ściany gardła i nagłośni. Każdy kubek smakowy zawiera 12-20 komórek receptorowych, a w jednej brodawce może się mieścić około 200 kubków. Ogólna liczba kubków smakowych u świń wynosi ok. 15 tys. Dla porównania u człowieka jest to ok. 10 tys.

Smak pokarmu w dużym stopniu zależy także od równoczesnego pobudzania receptorów węchowych. Świnie są zwierzętami makrosmatycznymi, tzn. o silnym powonieniu. Receptory węchowe znajdują się w błonie śluzowej grzbietowo-tylnej części jamy nosowej oraz w błonie śluzowej przegrody nosowej. Receptory węchowe odpowiadają jedynie na substancje, które wchodzą w styczność z nabłonkiem węchowym i zostają rozpuszczone w cienkiej warstwie pokrywającego go płynnego środowiska. Płyn ten wydzielany jest przez gruczoły węchowe.

Czynniki kształtujące smakowitość paszy

Do czynników, które w największym stopniu oddziałują na smakowitość paszy i jej atrakcyjność dla świń należy zaliczyć przede wszystkim:

1. Podstawowe materiały paszowe stosowane w mieszankach paszowych

Zboża i komponenty białkowe stanowiące podstawowe składniki mieszanek paszowych dla świń pod względem atrakcyjności dla zwierząt są rożnie postrzegane, dlatego udział poszczególnych materiałów paszowych w paszy w znaczący sposób wpływa na ogólną smakowitość mieszanki wynikającą z preferencji zwierząt.

W tabeli 1. zostały opisane najczęściej stosowane w żywieniu świń materiały paszowe. Należy dodać, że na smakowitość poszczególnych materiałów znaczący wpływ mają odmiana, czystość botaniczna, jakość mikrobiologiczna, warunki przechowywania itp. Czynniki te decydują o potrzebie prowadzenia regularnych obserwacji zwierząt oraz monitorowania wielkości pobrania przez nie paszy.

Tabela 1. Ocena smakowitości podstawowych materiałów paszowych stosowanych w żywieniu świń

Materiał paszowy	Smakowitość	Uwagi
Kukurydza	+++	słodki smak, wysoka zawartość skrobi i tłuszczu, niska zawartość włókna
Pszenica	+++	bardzo chętnie pobierana, smakowita, niska zawartość włókna
Jęczmień	++	mniej smakowity od pszenicy, ale dobrze akceptowany przez zwierzęta
Owies	+	wyższa zawartość włókna, umiarkowana smakowitość
Poekstrakcyjna śruta sojowa	++++	smakowita, wysoka zawartość białka dobrze akceptowalna przez zwierzęta
Makuch sojowy	++++	wysoka zawartość tłuszczu, wysoka zawartość białka, dobrze akceptowalny przez zwierzęta
Poekstrakcyjna śruta rzepakowa	+	niska zawartość tłuszczu, akceptowalność uzależniona od intensywności obróbki
Suszone wysłodki	++	lekko słodkie, wysoka zawartość włókna, dobrze akceptowalne
Produkty uboczne przemysłu piekarniczego	++	słodkie, dobrze akceptowalne, często mało powtarzalny skład
Produkty pochodzenia mlecznego	+++++	bardzo smakowite, słodkie, wysoko strawne, pożądane szczególnie dla najmłodszych zwierząt
Mączka rybna	+++++	smakowita, wysoka zawartość białka, słona, aromatyczna, bardzo pożądana przez zwierzęta

2. Zawartość związków antyżywieniowych

Niektóre związki antyżywieniowe zawarte w materiałach paszowych wykorzystywanych do produkcji pasz dla zwierząt np. taniny, alkaloidy czy saponiny mogą negatywnie wpływać na smakowitość i powodować, że pasza staje się gorzka, nieprzyjemna w smaku i mało akceptowalna dla zwierząt.

3. Zanieczyszczenie grzybami, pleśniami i mykotoksynami

Występujące w materiałach paszowych grzyby, pleśnie i produkowane przez nie mykotoksyny oprócz negatywnego oddziaływania na organizm zwierząt w znaczący sposób wpływają również na strukturę i właściwości organoleptyczne paszy pogarszając jej smakowitość, co prowadzi do mniejszego pobrania paszy przez zwierzęta.

4. Zioła

Zioła stanowią dodatki, które charakteryzują się szerokim oddziaływaniem na zdrowotność i efektywność produkcji zwierząt, ale w praktyce najczęściej dostrzegalną wartością ich stosowania w mieszankach paszowych dla świń jest wpływ na zmianę zapachu i smaku skarmianych pasz. Obecność ziół w mieszankach paszowych dla świń może zdecydować o zwiększeniu lub zmniejszeniu wielkości pobrania paszy, co przełoży się na uzyskiwane efekty produkcyjne. Z tego powodu dobierając zestawy ziół do pasz należy zwrócić uwagę na preferencje zwierząt, a najlepiej doczytać etykietę i zastosować się do zawartych na niej informacji. W praktyce wśród roślin stymulująco oddziałujących na apetyt i wielkość pobrania paszy obecnie prym wiodą m.in. czosnek, kardamon, liść laurowy, mięta, goździki, cynamon, kminek i tymianek.

5. Dodatki smakowe i aromaty

Komponentami, które w efektywny sposób wpływają na poprawę smakowitości paszy są dodatki smakowe i aromaty stosowane jako dodatki paszowe lub MPU do paszy.   

Aromaty i słodziki paszowe to nieodłączny element nowoczesnej, intensywnej produkcji zwierzęcej. Zadaniem obu tych grup dodatków paszowych jest poprawa atrakcyjności sensorycznej paszy.

Aromaty paszowe, poprzez swoje intensywne zapachy i smaki, wpływają na zwiększenie chęci zwierząt do spożywania paszy. Słodziki paszowe natomiast, poprzez intensywny słodki smak, sprawiają, że pasza staje się bardziej atrakcyjna dla zwierząt. Obie te grupy produktów za sprawą intensywnego oddziaływania na zwierzęta i nadawania paszy aromatów i smaków mocno akceptowalnych przez zwierzęta, przy jednoczesnym maskowaniu aromatów i smaków słabo akceptowalnych, wpływają na zwiększenie pobierania paszy przez zwierzęta i efektywniejsze wykorzystanie dostarczanych składników odżywczych.

6. Dodatek tłuszczu

Natłuszczanie paszy, a więc dodawanie do niej tłuszczu w postaci olejów paszowych lub tłuszczów zwierzęcych ma znaczący wpływ na jej smakowitość. Tłuszcz oprócz wpływu na wartość energetyczną paszy oraz jej jakość technologiczną w znaczący sposób poprawia atrakcyjność sensoryczną oraz pobudza apetyt zwierząt, czyniąc paszę bardziej atrakcyjną. Tłuszcz w paszy może dodatkowo pomóc w maskowaniu nieprzyjemnych zapachów czy smaków innych składników. Poprawa smakowitości paszy przez zastosowanie tłuszczu nie tylko wpływa na zwiększenie spożycia paszy, ale również zachęca zwierzęta do regularnego jej pobierania.

Preferowane smaki

Preferencje smakowe świń są dość spójne, niezależnie od genetyki i grupy technologicznej. Świnie mocno preferują smak słodki i kwaśny oraz słony. Prosięta zawsze wybierają smak słodki, najchętniej pochodzący z laktozy oraz kwaśny, ale nie mocno intensywny kwaśny. Starsze zwierzęta oprócz słodkiego i kwaśnego bardzo dobrze reagują na smak słony, który pobudza je do pobierania paszy. Żadna z grup technologicznych świń nie lubi smaku gorzkiego. Ten jest zwykle powiązany ze związkami nieorganicznymi oraz niektórymi związkami antyżywieniowymi (alkaloidy, taniny). Smak słodki najczęściej pochodzi od związków organicznych, jak polisacharydy, glicerol, alkohole, aldehydy i ketony. Niektóre nieorganiczne składniki mineralne również charakteryzują się słodkim smakiem, natomiast większość białek jest pozbawionych smaku, a z kolei inne są bardziej słodkie niż cukier.

Tabela 2. Preferencje smakowe świń

Preferowane smaki	Źródło	Uwagi
Prosięta (do 8. tygodnia życia)
Słodki, mleczny, waniliowy	laktoza, mleko w proszku, suszona serwatka, permeat serwatkowy, preparaty białkowo-laktozowe, tłuszczowo-laktozowe, aromaty owocowe, waniliowe, słodziki, tłuszcz	wysoka smakowitość paszy decyduje o wielkości jej pobrania, efektywności treningu enzymatycznego i zmniejszeniu problemów przy odsadzeniu
Owocowy	aromaty owocowe (banan, truskawka, jabłko), tłuszcz	zwiększenie wielkości pobrania paszy zwłaszcza po odsadzeniu oraz maskowanie słabiej akceptowalnych smaków i aromatów
Warchlaki (8-30 kg)
Słodki, owocowy, słony, umami	aromaty owocowe, cukry zbożowe, aromaty owocowe, mączka rybna, ekstrakty drożdżowe, komponenty kiszone, fermentowane,  produkty uboczne przemysłu piekarniczego i cukierniczego, tłuszcz	zwiększenie wielkości pobrania paszy i lepszy start w tucz
Tuczniki (30 kg – koniec tuczu)
Słodki, owocowy, umami	aromaty owocowe, cukry zbożowe, aromaty owocowe, mączka rybna, ekstrakty drożdżowe, komponenty kiszone, fermentowane,  produkty uboczne przemysłu piekarniczego i cukierniczego, tłuszcz	poprawa apetytu, zwiększenie wielkości pobrania paszy
Lochy (karmiące i prośne)
Zbożowy, słodki, mleczny	kukurydza, pszenica, serwatka, produkty uboczne przemysłu piekarniczego i cukierniczego, tłuszcz	wysoka smakowitość paszy decyduje o poprawie kondycji loch i ich mleczności oraz masie miotu

Należy dodać, że świnie są bardzo wrażliwe na wszelkie zmiany paszy, zarówno na zmiany frakcji, jak i smakowitości wynikającej z zastosowania innych surowców paszowych. Wrażliwość ta dotyczy szczególnie najmłodszych zwierząt, czyli prosiąt podczas przejścia od smakowitej paszy prestarter do mniej smakowitej mieszanki starter, ale uwidacznia się również w czasie tuczu i u loch. Każda zmiana składników paszy zazwyczaj skutkuje obniżeniem stopnia pobrania nowej mieszanki paszowej. Właściwe zarządzanie bazą surowcową oraz korzystanie z dostępnych materiałów i dodatków paszowych pozytywnie oddziałujących na smakowitość paszy wpływa na ograniczenie zmniejszenia wielkości jej pobrania oraz zminimalizuje czas służący do akceptacji nowej paszy.

Piotr Lipiński
AdiFeed, Key Account Manager – Dział Trzoda Chlewna

Wykorzystanie elektrolitów w żywieniu świń

Woda jest niezbędnym i jednym z najważniejszych składników odżywczych wymaganych przez zwierzęta. Prawidłowe nawodnienie organizmu jest kluczowe dla metabolizmu wszystkich organizmów żywych.

Woda stanowi 80% masy ciała nowo narodzonych prosiąt i około 55% masy dorosłych tuczników. Spożycie wody powinno być około 2,5 razy większe od spożycia paszy przez rosnącą świnię. Locha w szczycie laktacji potrafi wypić niemal 40 litrów wody dziennie. I są to wartości orientacyjne, bo zapotrzebowanie na wodę może się różnić nawet o 50% w zależności od temperatury, warunków utrzymania czy samej dostępności do poideł. W przypadku pobrania zbyt dużej ilości wody zostaje ona wydalona, przede wszystkim jako składnik moczu. Ale co się dzieje z organizmem w przypadku pobierania zbyt małej ilości wody w stosunku do potrzeb? Jeśli spadek ma wpływ na funkcjonowanie organizmu, to mamy do czynienia z odwodnieniem. Wahania masy ciała związane z zawartością wody w zakresie kilku procent są naturalnym zjawiskiem. Brak odpowiedniego dostępu do wody, ale także biegunki, wymioty, podwyższona ciepłota ciała lub stres mogą powodować zwiększoną utratę płynów, a wraz z nimi elektrolitów. Elektrolity to nic innego niż minerały występujące w organizmie zazwyczaj w postaci jonów o ładunku dodatnim (kationów) i ujemnym (anionów). Do głównej roli elektrolitów zalicza się regulację równowagi wodnej. Dzięki utrzymaniu prawidłowego stężenia jonów ujemnych i dodatnich są one w stanie regulować przepływ wody między komórkami, tkankami a krwią. Ponadto pełnią kluczową rolę w prawidłowej kurczliwości mięśni, przewodnictwie nerwowym i regulacji pH organizmu. Na metabolizm świni wpływ mają nie pojedyncze jony, ale zachowanie pomiędzy nimi odpowiedniej równowagi. Równowagę elektrolitów w diecie świń (dEB – dietary electrolyte balance) określa się przy użyciu następującego równania:

dEB = [(Na × 434,98) + (K × 255,74) − (Cl × 282,06)] mEq/kg

Powyższa formuła bierze pod uwagę najłatwiejsze do zbadania pierwiastki, które występują w formie jednowartościowej (sód, potas i chlor). W rzeczywistości na równowagę mają wpływ również inne minerały, np. dwujonowe: wapń, magnez i fosfor. Kalkulując dEB dla pasz produkowanych w Polsce można założyć, że waha się on od 150 mEq/kg w finiszerach do wartości przekraczających 280 mEq/kg w prestarterach. W praktyce ten parametr bierze się pod uwagę głównie przy układaniu receptur pasz dla loch (o czym w dalszej części artykułu), czasem prosiąt i praktycznie nigdy dla tuczników. Z czasem będzie się to zmieniać, co wymusi postęp genetyczny i możliwość osiągania coraz lepszych wyników technicznych.

Wpływ dEB na metabolizm aminokwasów pokazują m.in. badania Chrystal i in. (2020) wykazujące, że spadek poziomu elektrolitów w diecie z 230 do 120 mEq/kg prowadził do zmniejszenia strawności jelitowej aminokwasów u prosiąt. Bournazel i in. (2020) we wnioskach jednego z doświadczeń sugerują podczas układania receptur dostosowanie dEB do lokalnych surowców w celu uniknięcia nadmiernego wydalania fosforu i amoniaku. Zwracają też uwagę, że jednoczesne podniesienie poziomu wapnia w dawce może przeciwdziałać wydalaniu fosforu i zapobiegać zmianom kostnym. Podobnych doświadczeń wykonuje się w ostatnich latach coraz więcej, co wiąże się z trendem obniżania poziomów białka surowego w paszach, coraz powszechniejszego stosowania innych niż śruta sojowa źródeł białka czy w końcu redukcji zużycia fosforanów poprzez zwiększenie wykorzystania enzymów. Odwodnienie organizmu może więc prowadzić do zakłócenia procesów metabolicznych i w efekcie do wymiernych strat ekonomicznych. Jest również oczywiste, że pojawiają się sytuacje, w których odwodnieniu zapobiec jest już trudno. W zależności od jego stopnia, dotkniętej grupy produkcyjnej i możliwości technologicznych należy podjąć działania minimalizujące jego skutki. Nawodnienie organizmu to proces, w którym woda dostarczona do przewodu pokarmowego poprzez krew jest transferowana do tkanek i dalej do komórek ciała. W zależności od stopnia odwodnienia czas potrzebny do osiągnięcia równowagi wodnej może zająć od kilku do kilkudziesięciu godzin od momentu wypicia odpowiedniej ilości płynów przez zwierzę.

Prosięta

Odsadzanie jest jednym z najbardziej stresujących okresów w produkcji trzody chlewnej. Bardzo młode zwierzęta muszą szybko przystosować się do gwałtownych zmian zachodzących w ich otoczeniu obejmujących oddzielenie od matki, zmianę budynku, grupy czy sposobu żywienia. W oczywisty sposób wywołuje to stres wpływający na zmniejszenie pobrania paszy i wody, a także obniżenie odporności. W rezultacie prosięta są podatne na czynniki chorobotwórcze prowadzące do niższych przyrostów czy zwiększonych upadków. Co więcej, problemy pojawiające się w tym okresie przekładają się na wyraźnie słabsze wyniki osiągane w trakcie tuczu. Nie bez powodu tak dużą wagę przykłada się do zapewnienia komfortu prosiętom po odsadzeniu: wysokiej temperatury otoczenia, odpowiedniej jakości paszy i dostępu do wody. Pobranie paszy i wody są silnie ze sobą skorelowane – świnie, które nie piją – nie jedzą, a 75% wody wypijanej przez świnie jest przyjmowane tuż przed, w trakcie lub po jedzeniu (Quiles 2006b, Meiszberg i in. 2009). Badania pokazują, że tylko 51% prosiąt spożywa wodę w ciągu pierwszej doby po odsadzeniu (Varley i Stockill 2001). Młode zwierzęta mają niską masę ciała, ale szybką przemianę materii – dlatego odwodnienie dotyka je wcześniej niż dorosłe zwierzęta. Każde działanie zachęcające do picia może pomóc w łagodnym przejściu przez okres odsadzenia.

Prosię po odsadzeniu w wieku 28 dni powinno pobierać 0,3-0,5 litra wody dziennie. Żeby było to możliwe, musi być ona odpowiedniej jakości i czystości. Przyjmuje się, że jakość wody dla świń powinna odpowiadać wodzie pitnej dla ludzi. Odchowalnia to dla prosiąt nowe pomieszczenie – w pierwszej kolejności muszą znaleźć źródła wody. Liczba poideł powinna zapewnić swobodny dostęp również osobnikom słabszym i będącym niżej w hierarchii stada. Dobrym pomysłem jest pozostawienie w nocy źródła światła w pierwszych dniach po odsadzeniu, co daje prosiętom więcej czasu na oswojenie się z nowym miejscem. Osobnym zagadnieniem jest rodzaj zastosowanych poideł – zarówno poidła smoczkowe, jak i miseczkowe mają swoje zalety. Te pierwsze zapewniają wyższy poziom higieny i stały dostęp do świeżej wody. Istnieje jednak wiele opracowań wskazujących, że prosięta preferują picie wody stojącej (Wilcock 2009). Jeśli priorytetem jest zwiększenie pobrania płynów, to wyborem powinny być poidła miseczkowe (przykłady na zdjęciach).

Jak wspomniano wyżej, elektrolity pomagają uzupełnić niezbędne minerały wytrącone z organizmu wraz z wodą. Podawane są zwierzętom w formie pójła. Podaje się je do wody za pomocą dozatronu. O ile urządzenie takie jest powszechnie stosowane w odchowalniach, to w porodówkach ciągle jest rzadkością. Dodatkową komplikacją może też być jedna linia dostarczająca wodę dla loch i prosiąt uniemożliwiająca stosowanie niektórych preparatów rozpuszczalnych w wodzie. Oprócz podstawowych minerałów mogą one zawierać różne substancje pomocnicze wspomagając wybrane funkcje organizmu. Preparatem wartym szczególnej uwagi jest VitaSOL. Oprócz zestawu minerałów zawiera on naturalne składniki roślinne i kwasy organiczne wspierające organizm w sytuacjach stresowych. Olejki eteryczne i saponiny wzmagają diurezę i przyczyniają się do oczyszczenia dróg moczowych, natomiast garbniki i fenolokwasy ograniczają nadmierną dekarboksylację aminokwasów i działają ściągająco na błony śluzowe. VitaSOL podawany jest przez pierwsze 3-5 dni po odsadzeniu. Szczególnie polecany jest dla prosiąt słabszych trafiających do izolatek. Oprócz podania przez dozatron do instalacji, często stosowanym rozwiązaniem jest aplikowanie VitaSOL w dodatkowych korytkach z wodą, co ponadto stymuluje prosięta do picia. VitaSOL w formie wodnego roztworu znakomicie sprawdza się jako nawilżacz paszy podawanej w formie papki. Podnosi jej smakowitość, a zawarte w VitaSOL substancje fitogeniczne i kwasy organiczne ograniczają szybkie psucie się takiej mieszanki. Ważną cechą elektrolitów jest stymulacja pobrania wody. W jednym z badań przeprowadzonych na fermie komercyjnej w USA oceniano pobranie wody przez prosięta w pierwszych 3 dniach po odsadzeniu. Zwierzęta piły 4 razy więcej wody z dodatkiem elektrolitów w porównaniu z wodą z sieci (Lewis 2014) Właściwie nawodnione prosię ma większą szansę na szybsze rozpoczęcie pobrania odpowiedniej ilości paszy stałej i dalszy stabilny wzrost.

Lochy

Współczesna locha posiada imponujące zdolności reprodukcyjne: potrafi urodzić naprawdę liczne mioty, odchować prosięta w sposób umożliwiający odsadzenie ich w 4 tygodniu życia i ponownie wejść w ruję w bardzo krótkim czasie. Wykorzystanie w pełni jej możliwości wymaga jednak dużej uwagi i koncentracji na czynnikach, które nie tak dawno nie były tak istotne. Jednym z takich elementów jest zarządzanie wodą i balansem elektrolitycznym (dEB). Jak wspomniano, lochy to grupa technologiczna, w przypadku której najczęściej bierze się pod uwagę bilansowanie dEB w recepturach pasz. Wynika to z dużej różnicy pomiędzy mieszankami podawanymi lochom w ciąży a tymi dla loch karmiących. Zakłada się, że zmniejszenie dEB w paszy po porodzie poprzez obniżenie pH organizmu i presję bakteryjną zwiększa przeżywalność prosiąt. Ponadto odkryto, że aniony mogą aktywować komórki odpornościowe i gammaglobuliny oraz wzmacniać ogólny układ odpornościowy i wspomagać gojenie Zhan i Li (2005).

W przypadku loch na pobranie wody mniejszy wpływ niż u prosiąt ma rodzaj zastosowanego poidła, a dużo większy przepływ wody przez zawór. Wiąże się to z dużym zapotrzebowaniem dziennym – w szczycie laktacji pobór wody przez lochę może dochodzić do 40 litrów. Prawidłowy przepływ wody to min. 2,5 l/min. Na pobranie wody przez lochy wpływ ma również jej temperatura: Tajudeen i in. (2022) badali wpływ temperatury wody na wydajność produkcyjną loch i prosiąt, porównując wodę świeżą (15ºC) z ciepłą (25ºC). Pobranie paszy przez lochy było ok. 9% wyższe w przypadku świeżej wody, co skutkowało mniejszą redukcją masy ciała pod koniec laktacji (2,7%) i mniejszą utratą słoniny (3,1 mm mniej). Wpływ na miot był również wyraźny – odsadzano o 5,3% cięższe prosięta (+321 g/szt.) i o 5,3% cięższe mioty (+3,19 kg miotu). Pokazuje to wyraźnie, że stymulacja pobrania wody przez lochy przynosi wymierne korzyści ekonomiczne.

Zastosowanie znajduje tu VitaSOL. Doświadczenia fermowe pokazują możliwość wykorzystania preparatu szczególnie w dwóch okresach cyklu produkcyjnego lochy: w momencie wejścia na porodówkę i przy osiągnięciu szczytu laktacji. Dodanie elektrolitów w postaci VitaSOL do wody po przemieszczeniu loch do kojców porodowych umożliwia, w optymalny sposób, nawodnienie loch przed porodem. Jaki to ma wpływ na wyniki produkcyjne pokazują badania Fraser i Phillips (1989), w których powiązano zużycie wody ze średnim dziennym przyrostem prosiąt. Odnotowano większy przyrost masy ciała prosiąt w przypadku loch pijących więcej w pierwszych 3 dniach laktacji. W tym samym badaniu wykazano, że lochy, które spożywały mniej niż 6 litrów wody dziennie, miały największą śmiertelność prosiąt w ich pierwszych dniach życia. Drugi okres, w którym warto zastanowić się nad podaniem elektrolitów lochom karmiącym, to szczyt laktacji. Locha osiąga wtedy maksimum swojej wydajności mlecznej i jest szczególnie wrażliwa na każde zachwianie procesu nawadniania. W największym stopniu zachodzą wtedy również procesy uwalniania rezerw organizmu – locha potrzebuje więcej składników pokarmowych na potrzeby bytowe i produkcję mleka niż jest w stanie pozyskać z pobieranej paszy. Jak wspomniano, u świni istnieje bardzo silna korelacja pomiędzy piciem a jedzeniem, więc każda pomoc w większym pobraniu dziennym skutkuje lepszą kondycją, w jakiej locha opuszcza porodówkę. Zastosowanie VitaSOL od 14 dnia do końca laktacji w ilości 0,5 litra preparatu na 1000 litrów wody wpływa korzystnie na jej pobranie w tym kluczowym okresie. Dodatkowo VitaSOL jest wzbogacony o naturalne salicylany pomagające niwelować skutki stresu cieplnego i ograniczać procesy zapalne w organizmie.

Tuczniki

Zdecydowana większość tuczników w Polsce jest produkowana w cyklu otwartym. W praktyce oznacza to, że zwierzęta opuszczają fermę mateczną i po długiej, często przekraczającej 1000 km podróży, trafiają do docelowego gospodarstwa. Cały proces przemieszczania wiąże się z ograniczonym dostępem do wody i paszy, a często również ze zmieniającą się temperaturą powietrza. Nietrudno wyobrazić sobie, że jest to sytuacja stresowa, która osłabia odporność warchlaków i ułatwia powstawanie infekcji różnego pochodzenia. Podobnie jak w przypadku prosiąt każde działanie, które przyspieszy pobranie wody i paszy ma wpływ na szybszy powrót zwierząt „do formy” i osiąganie spodziewanych wyników technicznych. Obserwacje fermowe pokazują, że podanie elektrolitów w pierwszych 3 dniach po przyjeździe warchlaków na fermę przyspiesza rekonwalescencję w widoczny sposób. Inny sposób zastosowania preparatu VitaSOL w przypadku tuczników to przywracanie równowagi wodno-elektrolitycznej po chorobach związanych z biegunkami o różnym nasileniu oraz, co ważne w okresie letnim, w przypadku stresu cieplnego. Podanie elektrolitów przyspiesza nawadnianie organizmu, a zawarte w VitaSOL garbniki i fenolokwasy ograniczają nadmierną fermentację i działają ściągająco na błony śluzowe.

Przez ostatnie lata każdy aspekt produkcji trzody chlewnej uległ wyraźnej poprawie: liczba prosiąt, masa miotu, przyrosty dzienne, wykorzystanie paszy, mięsność czy też, na przykład, parametry tuszy. Jednocześnie wzrastają też wymagania dotyczące  samego utrzymania zwierząt, dobrostanu, ograniczania antybiotyków czy wzmacniania ich odporności. Stąd też potrzeba specjalizacji i pogłębiania poszczególnych zagadnień. Przykładem może tu być bilans elektrolityczny i jego wpływ na produkcję świń, o którym prawdopodobnie nauka powie nam jeszcze niejedno.