Zygmunt Pejsak

Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Biegunki prosiąt, warchlaków i tuczników – przyczyny i zwalczanie

część I. Kolibakterioza i beztlenowcowa enterotoksemia prosiąt ssących

Przyczyną chorób biegunkowych prosiąt mogą być czynniki bakteryjne, wirusowe, błędy w żywieniu zarówno karmiących loch jak i rosnących prosiąt a także istotne błędy w organizacji i zarządzaniu produkcją, w tym w postępowaniu z nowo narodzonymi prosiętami. Choroby biegunkowe są zasadniczą przyczyną strat prosiąt w okresie od urodzenia do około 2 tygodni po odsadzeniu. Straty te wynikają zarówno z padnięć prosiąt jak i z zahamowania przyrostów ich masy ciała.

W zdecydowanej większości gospodarstw najczęstszą bakteryjną przyczyną biegunek jest powszechnie znana kolibakterioza. Czynnikiem decydującym o wystąpieniu tej choroby jest pałeczka okrężnicy (Escherichia coli) – stąd nazwa jednostki chorobowej. Większość szczepów pałeczki okrężnicy bytuje w przewodzie pokarmowym prosiąt, nie wywołując żadnych objawów chorobowych. Niektóre jednak komórki bakteryjne mają zdolność wytwarzania czynników chorobotwórczości, którymi są:

zdolność do zasiedlania (adhezji) E. coli do powierzchni komórek (enterocytów) jelita cienkiego i intensywnego namnażania się w nim oraz

uwalnianie przez E. coli czynników toksycznych (zwanych enterotoksynami), które są przyczyną biegunki.

Po zasiedleniu przez E. coli nabłonka jelita cienkiego bakterie te zaczynają wytwarzać i uwalniać substancje toksyczne działające bezpośrednio na komórki jelitowe. Rezultatem tego są: uwolnienie przez komórki jelit bogatego w elektrolity płynu, zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej, odwodnienie, spadek temperatury wewnętrznej, zaburzenia w układzie oddechowym i krążenia a więc objawy składające się na obraz syndromu biegunkowego.

W zależności od terminu ujawnienia się kolibakteriozy rozróżniamy 3 jej formy:

– kolibakteriozę prosiąt noworodków,

– kolibakteriozę adaptacyjną – ujawniającą się około trzeciego tygodnia życia,

– kolibakteriozę okresu odsadzeniowego.

Najgroźniejszą formą fest kolibakterioza prosiąt noworodków.

Jak wynika z szeregu publikacji, z powodu kolibakteriozy noworodków ginie od 15 do 20% urodzonych prosiąt. Padają na nią oseski w okresie 24-96 godzin po porodzie. W miocie choroba rozprzestrzenia się bardzo szybko, jednak często zdarza się, że dotyczy tylko części prosiąt; zazwyczaj nie u wszystkich prosiąt w miocie stwierdza się biegunkę. Ta cecha kliniczna wskazuje, że przyczyną obserwowanej w chlewni biegunki są bakterie a nie wirusy (w przypadku biegunkowych chorób wirusowych z reguły zachorowują wszystkie prosięta w miocie oraz wszystkie mioty znajdujące się na porodówce). Kał biegunkowy jest płynny, żółty i cuchnący. Oseski bardzo szybko chudną – z powodu utraty płynów, stają się osowiałe, coraz rzadziej pobierają mleko matki, w końcu zapadają w śpiączkę spowodowaną niedoborem glukozy.

Stanisław Ignatowicz

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Katedra Entomologii Stosowanej

„… Pan Bóg stworzył muchę żeby ptaszek miał co jeść …”

(Zbigniew Herbert)

Muchy i chemiczne metody ich zwalczania

Muchy należą do rzędu owadów dwuskrzydłych (Diptera) zwanych też muchówkami. Posiadają tylko jedną parę skrzydeł, gdyż druga para została zredukowana do małych przezmianek, pełniących funkcję utrzymywania równowagi w czasie lotu. Muchówki są bardzo zróżnicowaną grupą stawonogów, do których należą szkodniki roślin (śmietki, połyśnica, nasionnica trześniówka), owady krwiopijne (komary, bolimuszka kleparka), owady o dużym znaczeniu sanitarnym (mucha domowa, ćmianki, wywilżny) i nawet pasożyty innych owadów (rączyce).

W rozwoju muchówek wyróżnia się następujące stadia rozwojowe: jajo, larwa, poczwarka w skórzastej wylince ostatniego stadium larwalnego (bobówka) i osobnik dorosły. Larwy muchówek są zwykle beznogie, robakowate, często bez wyraźnie wykształconej puszki głowowej, ze zredukowanym aparatem gębowym, najczęściej w postaci haków, wciąganymi do przedniego odcinka ciała. Środowisko życia larw zupełnie jest inne od siedlisk zajmowanych przez osobniki dorosłe. Larwy komarów rozwijają się w wodzie, natomiast osobniki dorosłe przebywają w wilgotnych zaroślach. Larwy większości muchówek żyją w ukryciu, wewnątrz rozkładających się substancji, w tkankach roślin, zwierząt i owadów, w wodzie, w mule dennym. Larwy żerują też na roślinach i zwierzętach.

Od tysięcy lat człowiekowi i jego zwierzętom inwentarskim towarzyszy mucha domowa. Jest tak pospolita, że można ją określić jako „najbardziej domowe zwierzątko”.

Z życia muchy domowej

Po kilku dniach po opuszczeniu bobówki samica muchy domowej umieszcza jaja na wilgotne śmieci, odpady kuchenne, na kał, obornik, w gnojowicę świń, w odchody drobiu i innych zwierząt inwentarskich i domowych, ale zawsze na każdej substancji organicznej ulegającej fermentacji. Jaja są składane w złożach po 75-100 jaj, a takich porcji mucha tworzy 5-6 w ciągu życia. Jaj much są małe, białe i wydłużone. Jeśli w pomieszczeniu temperatura powietrza waha się od 17 do 20oC, wówczas już po 8-15 godzinach ze złożonych jaj wylęgają się larwy, które zagłębiają się w substrat, który zjadają.

Larwy much intensywnie żerują, szybko rosną i stopniowo zamieniają swoje podłoże, w którym bytują, w półpłynną masę. Larwy linieją trzykrotnie. Starszy czerw przebywa tuż pod powierzchniową warstwą kału, gnojowicy lub obornika. W końcu wyrośnięte larwy porzucają wilgotne środowisko i przechodzą do suchych miejsc, takich jak piasek, suchy nawóz, szpary w ścianach, worki po paszy, w których przepoczwarczają się. Z poczwarek po 5 dniach (w temp. 20oC) wychodzą osobniki dorosłe muchy, które już po kilku godzinach mogą łączyć się

Małgorzata Kasprowicz-Potocka

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Aminokwasy z „drugiego” planu

W żywieniu świń zainteresowanie składem aminokwasowym białka w zasadzie ogranicza się do 5 aminokwasów: lizyny, metioniny z cystyną, treoniny i tryptofanu. Są to nie tylko aminokwasy niezbędne, ale także najczęściej niedoborowe w paszach dla świń. Ich bilansowanie uważa się za niezbędny element przygotowania prawidłowej dawki żywieniowej dla trzody chlewnej. Wybrane aminokwasy stanowią jednakże tylko część z 20 aminokwasów wchodzących w skład białka zwierzęcego. Pozostałe są niemniej ważne, choć ich suplementacja nie zawsze wydaje nam się potrzebna.

L- walina

L-walina jest kolejnym aminokwasem limitującym wykorzystanie białka z paszy. Walina należy do niezbędnych aminokwasów o rozgałęzionym łańcuchu. Bierze udział w przemianach metabolicznych, współreguluje poziom cukru we krwi. Walina stymuluje centralny układ nerwowy i jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania psychiki. Niedobór waliny może wpływać na niedobór mieliny w nerwach i prowadzić do zwyrodnieniowych chorób neurologicznych. L-walina zapobiega rozpadowi mięśni poprzez dostarczanie im dodatkowej glukozy do produkcji energii podczas intensywnego wysiłku fizycznego. Aminokwas pomaga usunąć toksyczny nadmiar azotu z wątroby i jest odpowiedzialny za transport azotu do innych tkanek w organizmie. Zbyt duże spożycie waliny w diecie może negatywnie wpłynąć na funkcję wątroby i nerek oraz zwiększyć ilość amoniaku w organizmie. Aminokwas występuje w produktach zwierzęcych (mięso), orzechach i białku sojowym.

Mavromichalis i inni (2001) badali zapotrzebowanie prosiąt ssących na walinę. Mieszanki dla prosiąt suplementowano L-waliną na różnym poziomie. Zaobserwowano, że wraz ze wzrastającym poziomem waliny w diecie poprawiają się istotnie dzienne przyrosty masy ciała. Stwierdzono też, że zapotrzebowanie na strawną walinę w diecie u prosiąt wynosi 0,775%, tj. około 2,50 g rzeczywiście strawnej waliny na megakalorię energii metabolicznej dla prosiąt o masie ciała od 5 do 10 kg i 2,22 g dla prosiąt od 10 do 20 kg (Tabela 1).

Romana Chojnacka

Studium Wiejskiego Gospodarstwa Domowego

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 

Domowy gyros

Gyros to grecka specjalność kulinarna, pochodząca od tureckiego kebabu, pierwotnie przyrządzana wyłącznie z jagnięciny. Współcześnie spotykany jest także w wersji z wieprzowiny, cielęciny, a nawet kurczaka.

Prawdziwy grecki gyros charakteryzuje się wyrazistym aromatem wytworzonym w trakcie marynowania mięsa w mieszance rozmaitych ziół i smakiem utrwalonym podczas pieczenia na pionowym grillu. Zazwyczaj serwowany jest jako rodzaj kanapki w chlebie pita. Cienkie kawałki pieczonego mięsa z dodatkiem porcji sosu jogurtowo-ogórkowego, kilkoma plastrami pomidora oraz frytkami zawija się w chrupiącą pitę uformowaną w rożek. W tej wersji danie dostępne jest także w naszej gastronomii. 

Spróbujmy jednak przygotować potrawę samodzielnie. Proponujemy gyros z karkówki z sosem majonezowo-keczupowym i surówką z kapusty. Do wykonania gyrosa w warunkach domowych możemy kupić gotową przyprawę lub przygotować mieszankę ziołową według własnego pomysłu. Potrawa będzie najbardziej przypominała oryginał, gdy mięso zamarynujemy w mieszance takich przypraw jak oregano, rozmaryn, kminek, bazylia, tymianek, liść laurowy, majeranek, gałka muszkatołowa.

Gyros z karkówki:

60 dag chudej karkówki, łyżka oliwy z oliwek

marynata do mięsa:

3 ząbki świeżego lub łyżeczka suszonego czosnku, po łyżeczce ostrej i łagodnej sproszkowanej papryki, ½ łyżeczki rozmarynu, łyżeczka oregano, łyżeczka majeranku, ½ łyżeczki zmielonego czarnego pieprzu, ½ łyżeczki mielonego kminku, łyżeczka suszonej bazylii, szczypta gałki muszkatołowej, szczypta tymianku, łyżeczka soli, 3 łyżki oliwy z oliwek 

· Umyte i osuszone mięso kroimy w plastry grubości około 1 ½ cm. Wszystkie składniki marynaty łączymy i dokładnie mieszamy. Plastry mięsa smarujemy z obu stron marynatą, układamy w miseczce, przykrywamy i odstawiamy na kilka godzin do lodówki (dobrze jest zostawić nawet na całą noc).

· Na patelni rozgrzewamy łyżkę oliwy z oliwek, wkładamy plastry mięsa wraz z marynatą i obsmażamy na mocnym ogniu z obu stron przez 10 – 15 minut. Obsmażone mięso odstawiamy na moment, by trochę przestygło, a następnie ostrym nożem kroimy na cienkie paseczki.

· Na czystą patelnię przekładamy pokrojone paseczki mięsa, podlewamy odrobiną sosu powstałego podczas obsmażania plastrów i smażymy, cały czas mieszając, przez kilka minut. Kawałki powinny się dość mocno zrumienić, aby z przypraw wydobył się właściwy aromat i mięso przypominało oryginał pieczony na ruszcie.

Gorące mięso wykładamy na talerzu. Podajemy z sosem majonezowo-keczupowym lub jogurtowo-ogórkowym i dużą porcją surówki ze świeżej kapusty.

Sos majonezowy z keczupem

Składniki: 3 łyżki majonezu, łyżka keczupu, łyżka ostrej musztardy, ząbek czosnku, sproszkowana papryka, oregano, sól, świeżo mielony pieprz

· W miseczce dokładnie mieszamy ze sobą majonez, keczup i musztardę. Doprawiamy czosnkiem przeciśniętym przez praskę, papryką, oregano oraz pieprzem. Całość mieszamy, gdy trzeba możemy delikatnie dosolić.

Surówka z białej kapusty

Składniki: ½ główki białej kapusty, średnia marchew, 2 łyżki oliwy z oliwek, łyżka octu balsamicznego, sól, cukier, odrobina soku z cytryny

· Kapustę drobno szatkujemy, obraną marchew ścieramy na tarce jarzynowej z dużymi oczkami. Wszystkie składniki surówki łączymy, mieszamy i doprawiamy do smaku.

Zygmunt Pejsak

Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Biegunki prosiąt, warchlaków i tuczników – przyczyny i zwalczanie

Część II. Kolibakterioza okresu okołoodsadzeniowego

oraz choroba obrzękowa

Jak wspomniano w poprzedniej części pracy, powstałe w wyniku naturalnego lub czynnego uodpornienia prośnych loch przeciwciała swoiste chronią prosięta przed kolibakteriozą do około 3 tygodnia życia. Termin ten jest niezupełnie ścisły, bowiem zależy od ilości przeciwciał znajdujących się w siarze oraz od ilości siary i terminu jej pobrania przez noworodki. Oznacza to, że niektóre prosięta chronione są nieco dłużej, inne zaś krócej.

Powstająca w około trzecim tygodniu życia „przerwa immunologiczna” jest istotnym czynnikiem wspomagającym uwidocznienie się kolibakteriozy tzw. II okresu, tzn. kolibakteriozy prosiąt 2-3 tygodniowych. Hodowcy zdający sobie sprawę z istnienia tzw. „przerwy immunologicznej” tzn. stanu, w którym dochodzi do zaniku przeciwciał matczynych – zaś poziom przeciwciał swoistych – czynnych – wytworzonych przez układ odpornościowy prosiąt – jest bardzo niski, chronią te zwierzęta przed wszelkiego rodzaju niekorzystnymi wpływami środowiska. Przede wszystkim należy pamiętać, że omawiany okres życia jest wyjątkowo niekorzystny do odsadzania prosiąt od matek.

Drugim ważnym czynnikiem, powodującym ujawnienie się biegunki w tym okresie życia, są błędy żywieniowe. W żadnym razie nie należy w tym czasie rozpoczynać dokarmiania prosiąt przy pomocy mieszanek pełnowartościowych czy też innych rodzajów pasz. Proces dokarmiania paszą stałą rozpoczynać należy nie później niż w 14 dniu życia świń. W takim przypadku w momencie spadku mleczności loch (około 3-4 tydzień po porodzie), a tym samym zwiększonego zapotrzebowania prosiąt na obce białko, ich układ trawienny będzie już w pewnym stopniu zaadoptowany do jego trawienia. Od pierwszych dni życia prosię winno mieć dostęp do czystej i ostałej wody do picia. Brak dostępu do wody w omawianym okresie powoduje, że prosięta starają się korzystać z wody zalegającej w zagłębieniach kojca. Pobrany w ten sposób płyn zakażony jest różnego rodzaju florą bakteryjną, w tym m.in. patogennymi pałeczkami okrężnicy – co usposabia do wystąpienia kolibakteriozy II okresu. Instalowanie poideł, najlepiej smoczkowych, uznać należy za jeden z istotnych elementów ochrony prosiąt przed zachorowaniami na omawianą chorobę.