Krzysztof Lipiński

Katedra Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa,

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Soja w żywieniu świń – cz. I

Soja i produkty z niej uzyskiwane są najważniejszym źródłem białka w żywieniu zwierząt. Charakteryzują się one dużą ilością białka o dobrym składzie aminokwasowym, co czyni je doskonałym komponentem w dawkach opartych na ziarnie zbóż. Światowymi liderami w produkcji soi są: USA (37% produkcji), Brazylia (26%), Chiny (21%), Argentyna (17%) i Indie (4%) – USDA (2009), a areał uprawy tej rośliny stale rośnie.

Podstawowy surowiec paszowy pozyskiwany przy przerobie soi na olej, poekstrakcyjna śruta sojowa, jest najbardziej popularnym komponentem w mieszankach paszowych dla świń, a jego wykorzystanie na cele paszowe stale rośnie. Inne produkty uzyskiwane z soi są używane w zmiennej ilości w różnych rejonach świata, przede wszystkim w żywieniu prosiąt.

Białko soi charakteryzuje się dobrym składem aminokwasowym (tab. 1). Podobnie jak w przypadku innych nasion roślin strączkowych jest ono niedoborowe pod względem zawartości aminokwasów siarkowych (metioniny i cystyna).

W porównaniu z innymi paszami wysokobiałkowymi pochodzeń roślinnego białko soi charakteryzuje się relatywnie dużą zawartością lizyny (tab. 2) i tryptofanu, aminokwasów, których ilość w ziarnie zbóż jest stosunkowo mała.

Również strawność białka i aminokwasów (tab. 3) poekstrakcyjnej śruty sojowej jest większa niż wielu innych pasz, co powoduje, że jest ona uznawana za najlepsze źródło białka pochodzenia roślinnego.

Stawność aminokwasów w paszach z soi może być zróżnicowana w zależności do zawartości włókna i tłuszczu surowego oraz stosowanego procesu technologicznego (zmienne warunki termiczne). Z tego względu strawność aminokwasów w produktach sojowych (koncentraty i izolaty białka sojowego) jest zwykle większa niż w poekstrakcyjnej śrucie sojowej, jak również jest większa w śrucie poekstrakcyjnej uzyskiwanej z otłuszczonych nasion w porównaniu ze śrutą produkowaną z nasion nie poddanych zabiegowi usunięcia łuski nasiennej. Strawność aminokwasów w nasionach pełnotłustej soi (poddanej obróbce hydrotermicznej) jest większa niż w śrucie poekstrakcyjnej. Ma to prawdopodobnie związek z dużą zawartością tłuszczu w nasionach soi. W badaniach zaobserwowano, że dodatek oleju sojowego do poekstrakcyjnej śruty sojowej zwiększa strawność aminokwasów do poziomu stwierdzanego w nasionach soi. Na strawność aminokwasów wpływ ma również wielkość cząstek poekstrakcyjnej śruty sojowej. Zaobserwowano, że strawność aminokwasów w analizowanej paszy była większa przy rozmiarach cząstek 600 µm w porównaniu z cząstkami o średnicy 900 µm. Potwierdzają to również badania wzrostowe, w których wykazano poprawę wyników produkcyjnych przy redukcji cząstek poekstrakcyjnej śruty sojowej.

Tadeusz Blicharski

PZHiPTCh POLSUS Warszawa,

IGiHZ PAN Jastrzębiec

Sytuacja na rynku trzody chlewnej, przyczyny kryzysu i prognozy

Rynek trzody chlewnej przez długie lata był do pewnego stopnia przewidywalny. Po okresach koniunktury następował rozwój produkcji i wzrost podaży i w efekcie spadki cen, spadek opłacalności i redukcja pogłowia. Oczywiście w czasach przed akcesją do UE działały różne formy interwencji państwa na rynku i udawało się utrzymywać wysokie stany pogłowia trzody. 

Stan obecny

Po akcesji do Unii w roku 2004 ceny trzody na dość krótko wzrosły, ale później przez lata 2005 do 2008 ustabilizowały się i optymizm na krajowym rynku wyraźnie osłabł. Niestety rok 2007 był pierwszym rokiem wielkich spekulacji na rynku zbóż. Z początkiem sierpnia 2007 roku ceny zbóż zaczęły dramatycznie rosnąć. Jednak nieprzewidywalny i dramatyczny wzrost cen zbóż na rynku i związany z tym wzrost cen pasz, zburzył całą teorię cyklu świńskiego i spowodował załamanie opłacalności chowu świń. Podejmowane przez Komisję Europejską działania stabilizujące rynek wieprzowiny (dopłaty do prywatnego przechowywania wieprzowiny a następnie dopłaty do eksportu) przyniosły mniejsze od oczekiwanych efekty. Próba ustabilizowania rynku podjęta została również przez PZHiPTCH „POLSUS”, poprzez przygotowanie wzoru umowy kontraktacyjnej z uwzględnieniem czynnika cenowego (odwołanie do ceny z bieżącego tygodnia publikowanej przez Komisję Cenową). Jednak na proponowany wzór umowy nie wyraziły zgody zakłady przetwórcze.

Niezwykle wysokie ceny zbóż utrzymywały się do żniw w roku 2008. Był to tragiczny okres dla producentów trzody. Kryzys dotknął naszą branżę niemal we wszystkich krajach. Jednak silne, efektywnie działające podmioty przetrwały te trudności a największe spadki produkcji trzody wystąpiły w krajach nowo przyjętych do UE. W roku 2008 ceny zbóż spadły a ceny trzody utrzymywały się na poziomie zbliżonym do roku 2004. W Europie zachodniej producenci trzody uważali sytuację za dość dobrą, jednak w Polsce nie wykazywano dobrych nastrojów. Pogłowie trzody zaczęło właśnie w 2008 roku w Polsce drastycznie spadać. Jeszcze w 2007 roku było to ponad 18 mln sztuk a wiosną 2008 roku już tylko ok. 15,5 mln sztuk. Analizując ceny trzody i ceny zbóż po zbiorach 2008 roku, sytuacja w Polsce zaczęła odbiegać od tej w wielu innych krajach. W Polsce, Czechach i kilku innych krajach Europy wschodniej zaczęła się degradacja pogłowia trzody. Zaczęliśmy tracić pozycję eksportera, stając się coraz większym importerem wieprzowiny. W krajach dużych producentów wieprzowiny, owszem, też nie zachwycano się sytuacją, jednak uważano ją, zwłaszcza w roku 2008 i w większości 2009, za dość dobrą. Tu właśnie ujawniła się słabość naszej pozycji. Warunki ekonomiczne, które w krajach o dużej efektywności produkcji uznawano za znośne w Polsce były niewystarczające dla opłacalnej produkcji.

Zygmunt Pejsak

Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Zasady zwalczania pleuropneumonii świń

Notatki z konferencji w Puławach „Wykorzystywanie osiągnięć naukowych w praktyce – warunek konkurencyjnej produkcji trzody chlewnej” cz. IV

Jednym z głównych wykładowców na konferencji był Profesor Dominiek Maes z Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Ghent – Gandawa (Belgia). Uniwersytet w Gandawie jest jednym z najstarszych Uniwersytetów w Europie. W świecie weterynaryjnym uznawany jest jako jedna z najlepszych uczelni w Europie.

Pan Profesor Dominiek Maes, jest wybitnym pracownikiem naukowym mającym bardzo dobre kontakty z lekarzami weterynarii, ale także z producentami trzody chlewnej. Od wielu lat zajmuje się chorobami układu oddechowego i co ciekawe patologią rozrodu u tego gatunku zwierząt. Warto dodać, że aktualnie Profesor Maes jest przewodniczącym Europejskiego Stowarzyszenia Lekarzy Weterynarii Specjalistów Chorób Świń (European College of Swine Health Management).

Referat Profesora Maesa poświęcony był epidemiologii i zasadom zwalczania pleuropneumonii świń. Na początku stwierdził on, że pleuropneumonia jest aktualnie jedną z najważniejszych z ekonomicznego punktu widzenia chorób świń.

Chociaż niektóre serotypy są dominujące w poszczególnych krajach, zdarzają się sytuacje, gdy w tym samym kraju występuje kilka z nich. Różne serotypy mogą również występować w obrębie stada lub nawet u tego samego osobnika.

Główną drogą zakażenia jest bezpośredni kontakt między zwierzętami, może do niego dojść przede wszystkim drogą kropelkową na niewielkie odległości. Do zakażeń między stadami dochodzi poprzez wprowadzanie zwierząt nosicieli do stad wolnych od choroby. Różne badania wykazały, że Actinobacillus pleuropneumoniae jest przenoszona na krótkich dystansach wraz z aerozolem. Transmisja powietrzna pomiędzy blisko położonymi stadami trzody chlewnej jest możliwa, ale zdarza się rzadko. Przemieszczanie i mieszanie świń zwiększa ryzyko wystąpienia pleuropneumonii. Przenoszenie bakterii przez małe gryzonie i ptaki jest wątpliwe, nie uważa się więc tej drogi za istotną. Drobnoustrój krótko przeżywa w środowisku. Otoczony śluzem lub innymi substancjami organicznymi, może przetrwać kilka dni (nawet tydzień), a w czystej wodzie w temperaturze 4°C – do 30 dni.

Ostatnio przeprowadzono szerokie badanie przekrojowe w celu określenia czynników występujących na poziomie stada, które mogą mieć wpływ na występowanie i nasilenie zmian zapalnych opłucnej u świń, obserwowanych w rzeźni. Do określenia zaawansowania zmian zapalnych opłucnej Profesor Maes zastosował w ocenie przyczyn występowania pleuropneumonii System Oceny Zmian Zapalnych Opłucnej w Rzeźni (Slaughterhouse Pleurisy Evaluation System, SPES). W tym systemie, opierającym się na punktacji, zmiany chorobowe opłucnej mogą się wahać od 0 (brak zmian) do 4 (poważne, rozległe zmiany dwustronne, gdzie notuje się > 1-3 dotkniętych zmianami płatów przeponowych). Zmiany określane w punktacji jako 2, 3 i 4 są konsekwencją wystąpienia zakażenia spowodowanego A. pleuropneumoniae. Średnio na 63% próbek krwi serodododatnich w kierunku A. pleuropneumoniae, 21% świń badanych w rzeźni miało zmiany wskazujące na zapalenie opłucnej (ocena SPES: > 1). Analiza wielu zmiennych wykazała, że w odniesieniu do punktowego wyniku badania metodą SPES, wskazującego na występowanie zapalenia opłucnej, dodatni wynik serologiczny Actinobacillus pleuropneumoniae (P = 0,001) i Mycoplasma hyopneumoniae (P = 0,018) oraz liczba świń w kojcach w odchowalni (P = 0,023) były ze sobą istotnie powiązane, natomiast brak było takiej korelacji ze zmianami zapalnymi przy innym parametrze – średniej wieku odsadzenia (p = 0,001).

Małgorzata Kasprowicz-Potocka

Uniwersytet przyrodniczy w Poznaniu

Zboża w żywieniu świń – owies

Owies jest rośliną jednoroczną, hodowaną na całym świecie. W Polsce na powierzchni około 550 tys. ha uprawia się głównie gatunek Avena sativa (owies prawdziwy), co stanowi około 7% zasiewów zbóż. Średni plon ziarna w naszym kraju wynosi 2,5 t/ha, jednakże przy bardzo korzystnych warunkach uprawy można uzyskać plon wynoszący nawet do 5,5 t/ha.

Owies uprawiany jest w dwóch formach – nieoplewionej (nagiej) oraz oplewionej, zarówno w zasiewach czystych, jak i w postaci mieszanek z innymi zbożami, co istotnie obniża koszty uprawy. Wprowadzenie owsa i jego mieszanek do płodozmianu daje możliwość wysiewu go po innych zbożach, a uprawy te są dobrymi przedplonami dla zbóż. Atrakcyjność owsa polega także między innymi na odporności na patogeny, wynikającej z silnego działania fitosanitarnego. Jest to związane z obecnością w korzeniu awenacyny – triterpenowej saponiny o działaniu przeciwgrzybicznym.

Odmiany

Obecnie w Polsce zarejestrowanych jest 30 odmian owsa oplewionego i pięć odmian owsa nagiego (m.in. Arden, Berdysz, Bingo, Breton, Haker, Koneser, Maczo, Nagus, Scorpion, Siwej, Zuch). W roku 2011 zarejestrowano jedną odmianę owsa nagiego (Nagus), pochodzącego z Hodowli Roślin Danko. Nagus to odmiana nieoplewiona przeznaczona do uprawy na terenie całego kraju, z wyjątkiem wyżej położonych terenów górskich.

Wykorzystanie

Około 80% uzyskanego ziarna przeznacza się na pasze dla zwierząt, 15% na materiał siewny, a pozostałą część na cele konsumpcyjne – w dietetyce, w lecznictwie, w przemyśle farmaceutycznym, chemicznym oraz w przemyśle kosmetycznym.

W przemyśle spożywczym owies jest przerabiany na płatki, kaszę i otręby. Ziarno owsa nie zawiera glutenu, nie nadaje się więc do wypieku chleba, chociaż mąka owsiana jest dodawana do ciasta chlebowego.

Owies w różnych formach zalecany jest w dietetyce i w medycynie. Ziarno owsa, ze względu na znaczny udział błonnika, zaleca się spożywać w celu uniknięcia tzw. chorób cywilizacyjnych, takich jak: miażdżyca, otyłość, cukrzyca, rak jelita grubego. Płatki owsiane i kleik stosuje się przy zaburzeniach żołądka i jelit. Wpływają także pozytywnie na libido, błony śluzowe i aktywność hormonów oraz zapobiegają przedwczesnemu starzeniu się organizmu ze względu na właściwości przeciwutleniające. Owies wykazuje działanie przeciwzapalnie i przeciwbólowe, przyśpiesza gojenie ran, wpływa korzystnie na układ nerwowy. Wyciągi z ziela owsa łagodzą stany zapalne wątroby, nerek i działają moczopędnie. Produkty z owsa znajdują zastosowanie w chorobach reumatycznych, artretyzmie i w chorobach skórnych.

Wartość odżywcza, szerokie spektrum działania dietetycznego i farmakologicznego sprawia, że ziarno owsa, szczególnie nagiego, jest ciekawą alternatywą dla innych zbóż w żywieniu zwierząt gospodarskich.

Magdalena Kozera

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Ale to już było i nie wróci więcej…

Na pewnym rolniczym forum internetowym od niemal roku toczy się burzliwa dyskusja młodych internautów na temat rolnictwa PRL-u.

Dominują głosy wspomnień z nutką żalu, że wtedy rolnikom żyło się lepiej. Niezmiernie trudno znaleźć pojedynczy głos realisty, trzeźwo i z dystansem oceniającego tamtejszą rzeczywistość. Dość szybko ginie wśród postów o tym, że tata miał 3 maciory, 10 hektarów ziemi i żył jak pączek w maśle, a co więcej, produkcja na tę skalę pozwoliła mu nabyć dobry ciągnik i wszystkie potrzebne mu maszyny. Ostrożny dyskutant wtrąca zdanie, że gospodarka socjalistyczna miała zapewne swoje plusy i minusy, a sceptyk dodaje, że współcześnie młodzi rolnicy muszą ciężko pracować, żeby we właściwy sposób zagospodarować „trefny spadek po komunie”. Ktoś, może nieco bardziej dojrzały, wspomina o znacznym zapóźnieniu polskiego rolnictwa w stosunku do państw zachodnich, nieśmiało sugeruje też, że do wdrożenia postępu nieco przyczyniły się PGR-y i ich nie zawsze nieefektywna gospodarka.

Wątków, które poruszają internauci jest zresztą więcej: jest, wspominana zresztą z rozrzewnieniem (?!) szara strefa i załatwianie wszystkiego co się da poza oficjalnym obiegiem, są różnice w rozwoju kultury rolnej i sposobów gospodarowania między Wielkopolską a innymi regionami kraju, są nawet kwestie jadłospisu, ubioru i dwuzawodowstwa. Jest też populizm nie poparty wiedzą. A przecież żyjemy w epoce pełnej dostępności do informacji, dlaczego więc formułując poglądy i nadając im wydźwięk autorytarny nie sprawdzimy jak na prawdę wyglądała gospodarka polska okresu powojennego do chwili obecnej? Może zamiast bazować na opiniach dziadka, czy ojca, wyidealizowanych przez upływ czasu (bo to czasy ich młodości), zapoznać się z historią i wyciągnąć z niej własne, oby konstruktywne, wnioski?

Przewijające się w popularnej piosence słowa refrenu znakomicie oddają sedno tej sytuacji: „ale to już było i nie wróci więcej, lecz do przodu się wyrywa głupie serce…”. I do przodu wyrywać się powinno, co podkreśla inny znany bard, śpiewając „ważne są tylko te dni, których jeszcze nie znamy…”. Może zatem z nutką żalu spojrzeć na to, co za nami i z optymizmem, choćby umiarkowanym iść do przodu.

Gdybyśmy oceniali polskie rolnictwo w sposób retrospektywny, sięgając wstecz, warto rozpocząć tę podróż od okresu po drugiej wojnie światowej, przeprowadzona wówczas reforma rolna utworzyła bowiem zręby dla współcześnie funkcjonującej formy rolnictwa (z dominacją gospodarstw indywidualnych), prześledzić pierwsze pięciolatki gomułkowskie, „bigosowy socjalizm” Gierka i jego upadek, raczkowanie gospodarki rynkowej, okres przed wejściem i samo wejście do UE, a w końcu ocenić aktualną sytuację i rysujące się na dzień dzisiejszy perspektywy rozwoju rolnictwa. Ta retrospektywna wycieczka może niektórych przynudzi, ale zdecydowanie uzasadni szczególną rolę produkcji mięsa, zwłaszcza wieprzowego dla nastrojów społeczno-politycznych w naszym kraju na przestrzeni minionych 7 dekad, tym bardziej, że „rewolucja zaczęła się od pasztetowej”.